Với ngoại hình đặc trưng bởi chiếc mũi hình lá, dơi mũi lá luôn khơi gợi sự tò mò và thu hút sự chú ý của con người. Loài dơi này không chỉ sở hữu vẻ ngoài độc đáo mà còn ẩn chứa nhiều điều bí ẩn về tập tính, vai trò trong hệ sinh thái và mối quan hệ với văn hóa của con người.
Dơi mũi lá là loài dơi phân bố từ miền nam Bắc Mỹ đến Nam Mỹ, cụ thể là từ Tây Nam Hoa Kỳ đến miền bắc Argentina. Về mặt sinh thái, chúng là họ dơi đa dạng và phong phú nhất trong bộ Chiroptera.
Hầu hết các loài dơi mũi lá đều ăn côn trùng, nhưng chúng cũng bao gồm các loài săn mồi thực sự và ăn quả. Các phân họ như Stenodermatinae và Carolliinae chứa những loài dơi ăn trái cây. Ví dụ, dơi quang phổ, loài dơi lớn nhất ở châu Mỹ, săn mồi là các động vật có xương sống, bao gồm cả những loài chim nhỏ có kích thước bằng chim bồ câu.
Các thành viên của họ này đã tiến hóa để sử dụng nhiều loại thức ăn khác nhau như trái cây, mật hoa, phấn hoa, côn trùng, ếch, các loài dơi khác và động vật có xương sống nhỏ. Đặc biệt, dơi ma cà rồng (Desmodus rotundus) thậm chí còn ăn máu.
Cả tên khoa học và tên thông thường của dơi mũi lá đều bắt nguồn từ chiếc mũi lớn, hình ngọn giáo của chúng. Mũi này giảm đáng kể ở một số loài dơi ăn mật hoa và phấn hoa. Vì những loài dơi này định vị bằng sóng âm qua mũi, nên “lá mũi” này được cho là có vai trò trong việc điều chỉnh và định hướng tiếng gọi định vị bằng sóng âm.
Những chiếc lá mũi tương tự cũng được tìm thấy ở một số nhóm dơi khác, đáng chú ý nhất là dơi mũi lá. Dơi mũi lá thường có màu nâu, xám hoặc đen, mặc dù có năm loài có màu trắng.
Chúng có kích thước từ 4,0 đến 13,5 cm (1,6 đến 5,3 inch) chiều dài đầu-thân và có thể nặng từ 7 đến 200 g (0,25 đến 7,05 ounce). Hầu hết chúng đậu thành từng nhóm nhỏ trong hang động, hang ổ của động vật hoặc cây rỗng, mặc dù một số loài tập hợp thành bầy đàn gồm vài trăm cá thể. Chúng không ngủ đông, mặc dù một số loài được báo cáo là ngủ hè.
Dơi mũi lá đại diện cho một trong những họ dơi đa dạng nhất về mặt hình thái, với ít nhất 160 loài, được chia thành 7 phân họ với hơn 55 chi. Thường được gọi là dơi mũi lá , họ này thích nghi với nhiều môi trường và chế độ ăn khác nhau.
Các thành viên của họ này được tìm thấy từ miền nam Bắc Mỹ đến Nam Mỹ, bao gồm nhiều môi trường sống khác nhau như rừng nhiệt đới, sa mạc khô hạn và hang động ẩm ướt. Từ Tây Nam Hoa Kỳ đến tận miền bắc Argentina, dơi mũi lá đã chiếm lĩnh nhiều khu vực địa lý với khí hậu và môi trường sống đa dạng.
Một trong những điểm đặc biệt của họ này là phạm vi chế độ ăn rất rộng. Chúng kiếm ăn bằng nhiều loại thức ăn khác nhau, bao gồm côn trùng, trái cây, mật hoa, phấn hoa, động vật có xương sống nhỏ, và thậm chí cả máu.
Ví dụ, dơi ma cà rồng (Desmodus rotundus) có chế độ ăn đặc biệt, chỉ ăn máu từ động vật có vú và chim. Trong khi đó, các loài như dơi quang phổ (Vampyrum spectrum) săn mồi là các động vật có xương sống nhỏ, bao gồm cả những loài chim nhỏ.
Dơi mũi lá hoạt động chủ yếu về đêm và sử dụng khả năng định vị bằng tiếng vang để tìm kiếm thức ăn và thoát khỏi kẻ săn mồi. Chúng thường sử dụng tín hiệu định vị bằng tiếng vang băng thông rộng, ngắn có cường độ thấp để nhận biết môi trường xung quanh và phát hiện con mồi.
Chiếc “lá mũi” đặc trưng của chúng, nằm ở đầu mũi, được cho là có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh và định hướng sóng âm, giúp chúng định vị chính xác hơn. Về mặt xã hội, các loài trong họ dơi mũi lá có các cấu trúc xã hội đa dạng.
Một số loài sống đơn độc và chỉ gặp gỡ bạn tình trong mùa sinh sản. Tuy nhiên, nhiều loài khác đậu thành từng nhóm nhỏ hoặc bầy đàn lớn, có thể lên đến vài trăm cá thể. Các nhóm này thường đậu trong hang động, cây rỗng hoặc các khe nứt, tạo nên môi trường sống an toàn và ổn định.
Ngoài ra, dơi mũi lá còn đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái. Chúng giúp thụ phấn cho nhiều loại cây và phân tán hạt giống, góp phần vào sự phát triển và duy trì của các hệ sinh thái rừng nhiệt đới.
Mặc dù chúng không ngủ đông, một số loài được báo cáo là ngủ hè, giúp chúng đối phó với những điều kiện khí hậu khắc nghiệt.
Nhìn chung, họ dơi mũi lá là một nhóm dơi phong phú và đa dạng, với khả năng thích nghi đáng kinh ngạc với các môi trường và chế độ ăn khác nhau, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng sinh thái.
Các thành viên của họ dơi mũi lá được tìm thấy ở nhiều môi trường sống đa dạng, bao gồm rừng mưa rậm rạp, sa mạc khô hạn và hang động ẩm ướt, từ mực nước biển đến các khu vực có độ cao lớn.
Chúng hoạt động về đêm và tìm nơi trú ẩn vào ban ngày để tránh kẻ thù và duy trì nhiệt độ cơ thể ổn định. Cấu trúc nơi trú ẩn ban ngày của dơi mũi lá khá đa dạng. Hầu hết các loài dơi này sống trong rừng, nơi cung cấp nhiều loại cây và cấu trúc tự nhiên để trú ẩn.
Tuy nhiên, một số loài, chẳng hạn như các thành viên của chi Leptonycteris, là những dơi lưỡi dài Mexico và dơi mõm cư dân sa mạc, dành phần lớn thời gian ban ngày trong các khe đá. Các khe đá cung cấp sự bảo vệ khỏi nhiệt độ cao và kẻ thù trong môi trường khắc nghiệt của sa mạc.
Ở vùng nhiệt đới, hang động là nơi trú ẩn lý tưởng vào ban ngày vì chúng duy trì nhiệt độ và độ ẩm tối ưu. Hang động giúp dơi tránh được những biến động lớn về nhiệt độ và bảo vệ chúng khỏi kẻ thù.
Các nơi trú ẩn nhiệt đới khác bao gồm cây rỗng và khe nứt trong các đám rễ trên không. Những nơi trú ẩn này cung cấp sự an toàn và điều kiện sống phù hợp cho nhiều loài dơi trong họ này.
Một số loài dơi mũi lá ăn quả và mật hoa tạo thành nơi trú ẩn từ những chiếc lá lớn. Vật liệu ưa thích của chúng bao gồm lá của nhiều loài Heliconia và cây cọ. Ví dụ, dơi trắng Honduras (Ectophylla alba) nhai qua các gân ngang của lá Heliconia, khiến lá sụp xuống và tạo thành một cái lều tự nhiên.
Những chiếc lều này tồn tại trong thời gian ngắn, do đó dơi thường xuyên phải thay đổi vị trí đậu để tìm kiếm lá mới. Ngoài các nơi trú ẩn tự nhiên, dơi mũi lá cũng có thể đậu trong các tòa nhà hoặc các vật thể do con người tạo ra.
Các công trình nhân tạo như nhà cửa, nhà kho, và các cấu trúc bỏ hoang cung cấp nơi trú ẩn an toàn và ổn định cho một số loài dơi trong họ này. Dơi ăn thịt và dơi ăn quả thường vận chuyển thức ăn của chúng đến một nơi đậu đêm, được tìm thấy trong hoặc gần lãnh thổ kiếm ăn của chúng, để ăn trong sự an toàn tương đối.
Nơi đậu đêm và ngày lý tưởng đều có đặc điểm chung là an toàn trước những kẻ săn mồi và duy trì nhiệt độ ổn định. Việc chọn lựa nơi đậu thích hợp giúp dơi bảo vệ mình khỏi kẻ thù và duy trì sức khỏe tốt trong suốt cuộc sống của chúng.
Trong hệ sinh thái, dơi mũi lá đóng vai trò quan trọng. Chúng giúp thụ phấn cho nhiều loại cây và phân tán hạt giống, góp phần vào sự phát triển và duy trì của các hệ sinh thái rừng nhiệt đới. Sự đa dạng về môi trường sống và chế độ ăn của họ Dơi mũi lá làm cho chúng trở thành một trong những họ dơi phong phú và quan trọng nhất trong hệ sinh thái tự nhiên.
Dơi mũi lá sở hữu nhiều tập tính độc đáo giúp chúng thích nghi với môi trường sống đa dạng và trở thành những “kẻ săn đêm” cừ khôi.
Phyllostomid sử dụng nhận thức bằng thính giác, xúc giác, khứu giác và thị giác để định vị và tìm kiếm thức ăn, cũng như để tránh kẻ thù. Tiếp nhận xúc giác liên quan đến vibrissae (lông cảm giác) và cảm giác nhiệt sử dụng lá mũi của chúng, đặc biệt phát triển ở loài Desmodus để phát hiện con mồi.
Các lá mũi này giúp dơi phát hiện sự thay đổi nhiệt độ từ con mồi, cho phép chúng tìm kiếm máu để ăn. Khi cảm thấy nguy hiểm, loài Diaemus có thể phun ra một làn sương mịn có mùi khó chịu bằng cách sử dụng hai tuyến miệng.
Đây là một cơ chế bảo vệ giúp chúng tránh bị kẻ thù tấn công. Dơi mũi lá California, dơi mũi nhọn lớn, dơi ngắn đuôi Seba và dơi ma cà rồng thông thường sử dụng khả năng phát hiện khứu giác để tìm con non của chúng.
Các loài này có khứu giác rất phát triển, cho phép chúng xác định vị trí của con non thông qua mùi hương đặc trưng. Ngoài ra, loài Leptonycteris sanborni và các loài khác còn xác định con non bằng cách phát ra tiếng kêu đặc biệt.
Để định vị bằng tiếng vang, dơi mũi lá phát ra âm thanh cường độ thấp, bắt nguồn từ thanh quản qua lỗ mũi của chúng. Âm thanh này rất phù hợp để phát hiện các vật thể lớn hoặc đứng yên như hoa và quả.
Thường được gọi là dơi thì thầm, hầu hết các loài phyllostomid phát ra xung ngắn của âm thanh FM đa hài, giúp chúng có thể phát hiện và nhận diện môi trường xung quanh một cách hiệu quả.
Dơi ma cà rồng thường định vị bằng tiếng vang bằng cách phát ra âm thanh qua miệng, chúng giữ miệng mở khi bay và có thể phát hiện âm thanh hô hấp và chuyển động của con mồi. Khả năng này đặc biệt quan trọng khi săn mồi trong bóng tối.
Tương tự, loài dơi mũi lá ăn côn trùng có thể đánh giá khoảng cách của ruồi giấm bằng cách định vị bằng tiếng vang. Chúng phát ra xung âm thanh và lắng nghe phản xạ để xác định vị trí và khoảng cách của con mồi.
Sự thay đổi trong định vị bằng tiếng vang có thể được quy cho việc lựa chọn con mồi. Các loài dơi săn côn trùng thường sử dụng xung âm thanh ngắn và cường độ cao để phát hiện con mồi nhỏ và nhanh nhẹn, trong khi các loài dơi ăn quả và hoa sử dụng xung âm thanh dài và cường độ thấp để tìm kiếm các vật thể lớn hơn và đứng yên.
Như vậy, phyllostomid sử dụng một loạt các giác quan để tìm kiếm thức ăn và bảo vệ bản thân, cho thấy sự thích nghi tuyệt vời của chúng với môi trường sống đa dạng. Khả năng định vị bằng tiếng vang, kết hợp với khứu giác, thị giác và xúc giác phát triển, giúp chúng tồn tại và phát triển mạnh mẽ trong các môi trường tự nhiên khác nhau.
Phân họ Phyllostominae, được coi là nguyên thủy nhất trong họ dơi mũi lá , bao gồm các loài dơi ăn thịt, ăn côn trùng và ăn quả. Các loài ăn thịt trong phân họ này săn bắt các động vật có xương sống nhỏ như chim, ếch, động vật gặm nhấm và thậm chí các loài dơi khác. Chúng có bộ răng sắc nhọn và cấu trúc cơ thể mạnh mẽ, giúp chúng bắt và tiêu hóa con mồi một cách hiệu quả.
Phân họ Glossophaginae bao gồm các loài dơi ăn mật hoa và phấn hoa. Những loài này có lưỡi dài và mỏng, thích nghi hoàn hảo để thu hoạch mật hoa từ các bông hoa. Tương tự như chim ruồi, đối tác ban ngày của chúng, các loài Glossophaginae có khả năng bay lơ lửng, cho phép chúng tiếp cận và thu hoạch mật hoa một cách hiệu quả. Chúng tiêu thụ thức ăn rất nhanh, chỉ trong vòng vài phút.
Phân họ Carolliinae chủ yếu ăn quả và có khả năng tiêu hóa các loại quả mềm và mọng nước. Những loài dơi này cũng ăn rất nhanh và thường xuyên di chuyển giữa các cây để tìm kiếm quả chín. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc phát tán hạt giống, giúp duy trì sự phát triển của các khu rừng nhiệt đới.
Các thành viên của phân họ Stenodermatinae chuyên ăn các loại quả lớn hơn và nhiều chất xơ. Họ này bao gồm những loài dơi ăn chậm, nhai cẩn thận quả để tiêu hóa hiệu quả hơn. Mặc dù chủ yếu ăn quả, các loài Stenodermatinae cũng có thể ăn côn trùng khi cần thiết.
Phân họ Brachyphyllinae gồm những loài ăn quả và mật hoa nhưng thể hiện sự chuyên môn hóa trong việc tiêu thụ các loại thức ăn này. Chúng có các thích nghi đặc biệt về cấu trúc miệng và lưỡi để thu hoạch mật hoa và tiêu hóa quả một cách hiệu quả.
Phân họ Phyllonycterinae cũng là những loài dơi ăn mật hoa, có khả năng thu hoạch mật hoa từ các loại hoa đặc biệt. Chúng có lưỡi dài và mỏng, cùng với khả năng bay lơ lửng giúp chúng tiếp cận và thu hoạch mật hoa một cách hiệu quả.
Cuối cùng, phân họ Desmodontinae bao gồm các loài dơi ma cà rồng, là loài động vật có vú duy nhất chỉ ăn máu. Chúng sử dụng các cảm biến hồng ngoại để xác định vị trí thích hợp để cắn trên cơ thể động vật. Sau đó, chúng rạch một vết cắt nhỏ và liếm máu chảy ra do chất chống đông trong nước bọt của chúng.
Dơi ma cà rồng chủ yếu ăn máu của chim và gia súc, nhưng đôi khi cũng cắn con người. Khi không thể tìm thấy nguồn máu để ăn, dơi ma cà rồng có thể tìm kiếm sự giúp đỡ từ các con dơi cùng loài, và những con dơi đã ăn no sẽ chia sẻ máu với những con đói, hành động vị tha này giúp chúng duy trì sự sống trong thời gian khó khăn.
Tóm lại, bảy phân họ dơi mũi lá thể hiện một sự đa dạng về chế độ ăn uống và các thích nghi liên quan, từ việc săn mồi, ăn quả, thu hoạch mật hoa đến việc ăn máu. Sự đa dạng này không chỉ cho thấy khả năng thích nghi tuyệt vời của chúng mà còn đóng góp quan trọng vào việc duy trì cân bằng sinh thái trong các môi trường sống khác nhau.
Tuổi thọ của dơi mũi lá có thể thay đổi khá nhiều giữa các loài khác nhau trong họ này. Tuy nhiên, nhìn chung, dơi thuộc họ dơi mũi lá thường có tuổi thọ trung bình từ 5 đến 10 năm trong tự nhiên.
Một số loài có thể sống lâu hơn nếu điều kiện sống thuận lợi và không gặp phải nhiều nguy cơ từ kẻ thù hay môi trường. Trong điều kiện nuôi nhốt, dơi mũi lá có thể sống lâu hơn so với trong tự nhiên.
Các yếu tố như chăm sóc y tế, dinh dưỡng đầy đủ và an toàn khỏi kẻ thù có thể kéo dài tuổi thọ của chúng lên đến 15 năm hoặc thậm chí hơn. Dù vậy, tuổi thọ cụ thể của từng loài trong họ dơi mũi lá vẫn cần được nghiên cứu thêm để xác định chính xác hơn.
Các phân họ ăn mật và ăn quả trong họ dơi mũi lá đóng vai trò quan trọng trong việc thụ phấn và phát tán hạt ở . Hơn 1.000 loài thực vật được thụ phấn bởi các thành viên của họ này.
Các loài dơi ăn mật hoa và phấn hoa như các thành viên của phân họ Glossophaginae và Phyllonycterinae đã phát triển những cấu trúc cơ thể đặc biệt, chẳng hạn như lưỡi dài và mỏng, cho phép chúng tiếp cận và thu hoạch mật hoa từ các bông hoa.
Khi dơi di chuyển từ hoa này sang hoa khác để thu thập mật hoa, chúng mang theo phấn hoa trên cơ thể và vô tình thụ phấn cho các bông hoa khác, giúp duy trì sự sinh sản của nhiều loài thực vật.
Các loài dơi ăn quả, thuộc các phân họ như Carolliinae và Stenodermatinae, phát tán hạt của nhiều loài thực vật như cây sung, cây cọ, cây ớt, cây thùa và nhiều loại xương rồng cột. Những loài dơi này có khả năng tiêu hóa các loại quả mềm và mọng nước, và sau đó thải ra hạt ở những khu vực khác, giúp phát tán hạt giống rộng rãi và thúc đẩy quá trình tái sinh rừng.
Ngoài vai trò quan trọng trong việc thụ phấn và phát tán hạt, các thành viên ăn côn trùng của dơi mũi lá cũng đóng góp vào việc kiểm soát quần thể côn trùng. Chúng săn bắt các loài côn trùng, nếu không sẽ trở thành loài gây hại cho cây trồng và con người.
Các loài dơi ăn côn trùng này giúp duy trì cân bằng sinh thái bằng cách giảm số lượng côn trùng có hại, góp phần bảo vệ mùa màng và giảm sự phụ thuộc vào các loại thuốc trừ sâu hóa học.
Phân họ Desmodontinae bao gồm các loài dơi ma cà rồng, là những ký sinh trùng chuyên hút máu từ các loài động vật khác, thường là gia súc hoặc chim. Chúng sử dụng các cảm biến nhiệt để xác định vị trí thích hợp để cắn và sau đó rạch một vết cắt nhỏ trên da con mồi để hút máu.
Mặc dù hành vi này cung cấp dinh dưỡng cho dơi ma cà rồng, nhưng nó cũng có thể gây hại cho vật chủ của chúng, bao gồm cả việc truyền bệnh dại. Dơi ma cà rồng có thể là nguồn lây lan bệnh dại, một căn bệnh nguy hiểm cho cả động vật và con người.
Nhìn chung, các phân họ dơi mũi lá thể hiện một sự đa dạng và phức tạp về chế độ ăn uống và vai trò sinh thái. Chúng không chỉ giúp thụ phấn và phát tán hạt, góp phần vào quá trình diễn thế thực vật thứ cấp và tái sinh rừng, mà còn kiểm soát quần thể côn trùng và thậm chí ảnh hưởng đến sức khỏe của các loài động vật khác thông qua hành vi ký sinh.
Tính đến năm 2001, Nhóm chuyên gia Chiroptera của IUCN/SSC đã liệt kê bốn loài phyllostomid là loài có nguy cơ tuyệt chủng và 25 loài là loài dễ bị tổn thương. Các loài có nguy cơ tuyệt chủng bao gồm dơi hoa Jamaica, dơi mắt to Guadeloupe, dơi vai vàng Thomas và dơi mũi dài lớn.
Các loài dễ bị tổn thương bao gồm bảy loài Phyllostominae, năm loài Brachyphyllinae, bốn loài Glossophaginae và chín loài Stenodermatinae. Dơi phyllostomid có nguy cơ tuyệt chủng vì định kiến chống lại “ma cà rồng” ở Mỹ Latinh.
Nhiều người không dung nạp các loài Desmodontinae và cảm thấy tất cả các loài dơi nên bị tiêu diệt. Do thiếu giáo dục, nhiều người coi tất cả các thành viên của dơi mũi lá là ma cà rồng, dẫn đến các biện pháp kiểm soát dơi sai lầm và không phân biệt.
Các chương trình kiểm soát ma cà rồng sai lầm có thể tiêu diệt hàng triệu con dơi, cả ma cà rồng và không, trong một thời gian ngắn, khiến tất cả các loài dơi, đặc biệt là các loài dơi sống theo bầy đàn, dễ bị tuyệt chủng.
Mặc dù nhiều loài dơi mũi lá hiện không bị đe dọa, nhưng chúng dễ bị tổn thương do nạn phá rừng, mất môi trường sống, các chương trình diệt trừ hàng loạt và sử dụng thuốc trừ sâu. Các loài có phạm vi địa lý nhỏ hoặc chuyên môn sinh thái có nguy cơ cao nhất.
Việc phá rừng và mất môi trường sống không chỉ làm giảm số lượng cây và hoa mà các loài dơi ăn mật hoa và ăn quả dựa vào để tìm thức ăn, mà còn làm mất đi các nơi trú ẩn an toàn như hang động và cây rỗng.
Phá rừng làm giảm diện tích rừng nhiệt đới, nơi mà nhiều loài dơi phyllostomid sinh sống và kiếm ăn. Điều này dẫn đến sự suy giảm nguồn thức ăn và nơi trú ẩn, khiến các loài dơi phải cạnh tranh gay gắt hơn để sinh tồn. Ngoài ra, sự suy giảm của các loài thực vật thụ phấn bởi dơi cũng ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái, làm giảm đa dạng sinh học và sức khỏe của rừng nhiệt đới.
Các chương trình diệt trừ hàng loạt dơi, đặc biệt là do sự hiểu lầm và sợ hãi đối với dơi ma cà rồng, cũng gây thiệt hại lớn cho quần thể dơi. Các biện pháp như sử dụng thuốc độc và phá hủy nơi trú ẩn của dơi không chỉ giết chết các loài dơi ma cà rồng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến các loài dơi khác trong họ Dơi mũi lá .
Những biện pháp này không phân biệt giữa các loài dơi có ích và dơi gây hại, dẫn đến sự suy giảm đáng kể của toàn bộ quần thể dơi. Việc sử dụng thuốc trừ sâu cũng là một mối đe dọa lớn đối với dơi phyllostomid.
Thuốc trừ sâu không chỉ làm giảm số lượng côn trùng, nguồn thức ăn chính của nhiều loài dơi, mà còn có thể gây nhiễm độc trực tiếp cho dơi khi chúng ăn phải côn trùng đã bị nhiễm thuốc. Điều này dẫn đến sự suy giảm sức khỏe và số lượng của các loài dơi ăn côn trùng, làm giảm khả năng kiểm soát quần thể côn trùng gây hại.
Để bảo vệ các loài dơi phyllostomid và duy trì sự đa dạng sinh học, cần có các biện pháp bảo tồn hiệu quả. Điều này bao gồm việc giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của dơi trong hệ sinh thái, bảo vệ và khôi phục môi trường sống tự nhiên, và áp dụng các biện pháp kiểm soát dơi hợp lý và không gây hại.
Việc bảo vệ dơi mũi lá là trách nhiệm chung của mỗi cá nhân và cộng đồng. Chúng ta cần chung tay nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của loài dơi này, tham gia vào các hoạt động bảo tồn và tuyên truyền cho mọi người hiểu rõ hơn về giá trị của dơi mũi lá đối với môi trường và cuộc sống của con người.
Address: Nhà A3, Tầng 4, trường ĐH sư phạm – Phường Dịch Vọng Hậu – Quận Cầu Giấy – Hà Nội - Việt Nam
Phone: 0938888443
E-Mail: contact@dongvat.edu.vn