Dấu hiệu nhận biết bệnh Toxoplasma ở lợn và cách khắc phục

• Tác giả Nhật Anh
• 2024.08.29

Bệnh toxoplasma ở lợn là một bệnh nhiễm trùng do ký sinh trùng Toxoplasma gondii gây ra, ảnh hưởng đến sức khỏe của đàn lợn và có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu của bệnh và thực hiện các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe của đàn lợn và duy trì hiệu quả sản xuất.

Giới thiệu về bệnh Toxoplasmosis

Toxoplasmosis là một căn bệnh do ký sinh trùng Toxoplasma gondii gây ra, có khả năng lây truyền giữa người và động vật. Đây là một bệnh ký sinh trùng rất phổ biến trên toàn cầu, có thể ảnh hưởng đến nhiều loài động vật, bao gồm cả động vật nuôi và hoang dã, cũng như con người. 

Bệnh này thường gặp ở các vùng có điều kiện vệ sinh kém và có thể lây lan qua nhiều con đường khác nhau. Triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của Toxoplasmosis có thể thay đổi tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe của từng cá nhân hoặc động vật bị nhiễm bệnh. 

Đối với phụ nữ mang thai, bệnh Toxoplasmosis đặc biệt nguy hiểm. Nó có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như sảy thai, sinh non hoặc sinh ra những đứa trẻ với các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, chẳng hạn như dị tật bẩm sinh hoặc các vấn đề về phát triển. Ngoài ra, một số cá nhân có thể gặp phải vấn đề về khả năng sinh sản do tác động của bệnh.

Bệnh Toxoplasmosis không chỉ ảnh hưởng đến thai kỳ mà còn có thể tác động đến hệ thần kinh của người bị nhiễm. Những triệu chứng liên quan có thể bao gồm nhức đầu, mất trí nhớ, thay đổi tâm trạng, và các vấn đề về tinh thần. 

Trong một số trường hợp, bệnh còn có thể gây ra các triệu chứng về mắt, như đau mắt, mờ mắt, hoặc thậm chí mất thị lực nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Toxoplasmosis chủ yếu lây truyền qua việc tiếp xúc với phân của động vật bị nhiễm bệnh, hoặc qua việc tiêu thụ thực phẩm và nước bị nhiễm ký sinh trùng. 

Các động vật, đặc biệt là mèo, là những vật chủ chính của Toxoplasma gondii và có thể phát tán bào tử của ký sinh trùng này qua phân của chúng. Do đó, việc duy trì vệ sinh và thực phẩm an toàn là rất quan trọng để phòng ngừa bệnh.

Tác nhân gây bệnh Toxoplasmosis

Toxoplasmosis là một bệnh ký sinh trùng truyền nhiễm nghiêm trọng, được gây ra bởi một loại ký sinh trùng có tên khoa học là Toxoplasma gondii. Đây là một loài ký sinh trùng thuộc họ Felidae và lớp cầu trùng (coccidia). Tác nhân gây bệnh này là một biến thể của ký sinh trùng Isospora bigemina, thường ký sinh trong niêm mạc ruột non của động vật.

Chu kỳ sinh học của Toxoplasma gondii

Toxoplasma gondii có một chu kỳ sinh học phức tạp, tương tự như các loài ký sinh trùng thuộc lớp cầu trùng. Chu kỳ này bao gồm ba giai đoạn phát triển chính:

Giai đoạn thể phân lập (Shizogonia): Đây là giai đoạn sinh sản vô tính của ký sinh trùng. Trong giai đoạn này, Toxoplasma gondii nhân đôi trong các tế bào của cơ quan nội tạng của ký chủ, chẳng hạn như gan và lách. Việc nhân đôi này cũng xảy ra trong phân của động vật bị nhiễm bệnh.

Giai đoạn sinh sản hữu tính (Gametogonia): Trong giai đoạn này, ký sinh trùng thực hiện quá trình sinh sản hữu tính, xảy ra trong các tế bào nội mô của màng ruột của động vật ăn thịt như chó, mèo, và đặc biệt là heo. Quá trình này tạo ra các giao tử (gametes) cần thiết để tiếp tục chu kỳ phát triển của ký sinh trùng.

Giai đoạn nha bào (Sporogonia): Giai đoạn này xảy ra ngoài môi trường cơ thể ký chủ. Tại đây, các giao tử sẽ phát triển thành các nha bào (oocyst), có khả năng tồn tại lâu dài trong môi trường ngoài cơ thể và có khả năng gây nhiễm cho các động vật khác hoặc con người khi tiếp xúc với chúng.

Lây nhiễm và tác động của bệnh

Toxoplasma có thể lây nhiễm qua nhiều con đường, chủ yếu là qua đường miệng. Đối với động vật, đặc biệt là heo, ký sinh trùng có thể lây truyền qua việc ăn uống thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm với nha bào. Đối với người, bệnh có thể lây truyền thông qua việc tiếp xúc với phân của động vật bị nhiễm bệnh, hoặc qua việc ăn thực phẩm chưa được nấu chín kỹ.

Toxoplasmosis là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng. Ở phụ nữ mang thai, bệnh có thể dẫn đến sảy thai hoặc sinh non, hoặc sinh ra những đứa trẻ có sức khỏe yếu. Ngoài ra, bệnh cũng có thể gây ra các triệu chứng liên quan đến hệ thần kinh và mắt, như đau đầu, mất trí nhớ, hoặc các vấn đề về thị lực.

Heo ở mọi lứa tuổi đều có thể bị nhiễm Toxoplasma gondii, và bệnh có thể lây lan từ con này sang con khác. Các con đường lây nhiễm bao gồm việc ăn uống thực phẩm bị nhiễm, tiếp xúc với phân của động vật nhiễm bệnh, hoặc qua côn trùng gặm nhấm hút máu chứa nha bào ký sinh trùng.

Xem thêm: Bệnh viêm ruột ở heo – Phát hiện sớm và giải pháp hiệu quả

Đặc điểm dịch tễ của bệnh Toxoplasmosis

Bệnh toxoplasmosis, do ký sinh trùng Toxoplasma gondii gây ra, là một căn bệnh phổ biến trên toàn thế giới. Bệnh này có thể ảnh hưởng đến nhiều loại động vật, bao gồm cả lợn, và thường xuyên lây truyền qua nhiều con đường khác nhau.

Con đường truyền lây

Đường miệng: Toxoplasma chủ yếu lây lan qua đường miệng. Người và động vật có thể nhiễm bệnh khi ăn phải thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm ký sinh trùng, chẳng hạn như trái cây và rau sống không được rửa sạch hoặc thịt, trứng, và sữa chưa được nấu chín đúng cách.

Đường sinh dục và côn trùng: Bệnh cũng có thể lây truyền qua đường sinh dục và qua côn trùng hút máu như ruồi, bọ chét, hoặc các động vật gặm nhấm chứa ký sinh trùng.

Khả năng đào thải và sự tồn tại của ký sinh trùng

Đào thải: Khi bị nhiễm Toxoplasma gondii, lợn có thể bắt đầu đào thải ký sinh trùng ra môi trường xung quanh sau khoảng 7 – 14 ngày. Ký sinh trùng có thể được tìm thấy trong nước dãi, dịch tiết của mũi và mắt, tinh trùng, dịch âm hộ, phân, nước tiểu, và sữa của lợn.

Tồn tại trong môi trường: Các noãn nang của ký sinh trùng rất nhạy cảm với nhiệt độ cao. Chúng có thể bị tiêu diệt khi tiếp xúc với nhiệt độ 60 – 80°C trong khoảng 10 phút. Tuy nhiên, chúng lại có khả năng sống lâu và giữ nguyên khả năng gây bệnh khi ở nhiệt độ thấp. Cụ thể, ở nhiệt độ -70°C, chúng có thể tồn tại hàng tháng hoặc thậm chí lâu hơn.

Đối tượng bị nhiễm

Lợn: Tất cả các lứa tuổi của lợn đều có khả năng nhiễm Toxoplasma gondii. Từ lợn con đến lợn trưởng thành, bệnh có thể xảy ra và ảnh hưởng đến sức khỏe của đàn lợn.

Con người: Đối với con người, bệnh toxoplasmosis chủ yếu lây qua đường miệng. Việc tiêu thụ thực phẩm và nước uống không được chế biến hoặc vệ sinh đúng cách là nguyên nhân chính. Một số nghiên cứu cũng chỉ ra rằng chó và mèo nhà có thể là nguồn lây bệnh cho con người, mặc dù khả năng này không phải là con đường lây truyền chính.

Những đặc điểm dịch tễ này cho thấy bệnh toxoplasmosis là một căn bệnh có khả năng lây lan rộng và đa dạng, yêu cầu các biện pháp phòng ngừa và quản lý nghiêm ngặt để bảo vệ sức khỏe cho cả động vật và con người.

Xem thêm: Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh xoắn khuẩn ở lợn

Bệnh tích bệnh toxoplasma ở lợn

Khi thực hiện mổ khám lợn bị nhiễm bệnh toxoplasma, có thể quan sát thấy một loạt các tổn thương nghiêm trọng trên các cơ quan nội tạng. Trong xoang ngực và xoang bụng, thường thấy hiện tượng tích nước với màu sắc đỏ hồng. 

Hiện tượng này cho thấy sự suy giảm chức năng cơ thể và tích tụ dịch, cho thấy tình trạng nhiễm trùng lan rộng và ảnh hưởng đến nhiều cơ quan. Gan và lách của lợn bị nhiễm bệnh toxoplasma thường bị phì đại và có màu nâu đỏ. 

Sự thay đổi màu sắc này cho thấy tình trạng viêm cấp tính hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng. Dưới màng gan, có thể quan sát thấy nhiều điểm hoại tử nhỏ, điều này cho thấy sự tổn thương sâu rộng và nghiêm trọng của mô gan.

Hạch lâm ba (hạch bạch huyết) thường sưng to và xung huyết nặng, phản ánh sự phản ứng viêm mạnh mẽ của hệ miễn dịch đối với ký sinh trùng. Niêm mạc ruột có thể bị viêm xuất huyết nặng, với màu đỏ tấy, chỉ ra sự tổn thương nghiêm trọng của hệ tiêu hóa. 

Màng treo ruột có dấu hiệu sưng dày và đỏ, cho thấy tình trạng xung huyết nghiêm trọng trong khu vực này. Phổi của lợn thường bị phù nề và tích nước, với nhiều đốm đỏ thẫm phân tán trên bề mặt. 

Dưới màng phổi, có thể quan sát thấy nhiều điểm hoặc dải xuất huyết, cho thấy sự tổn thương nghiêm trọng của mô phổi và sự ảnh hưởng sâu rộng của bệnh đến hệ hô hấp. Cơ tim cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng, với dấu hiệu thoái hóa và nhiều điểm xuất huyết trên bề mặt. 

Màng tim có thể bị viêm sưng, phản ánh tình trạng viêm lan rộng ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống tim mạch. Những dấu hiệu này cùng nhau cung cấp cái nhìn tổng quan về sự nghiêm trọng của bệnh toxoplasma và mức độ ảnh hưởng của nó đối với các cơ quan nội tạng của lợn.

Cơ chế sinh bệnh của Toxoplasma gondii

Trong môi trường tự nhiên, Toxoplasma gondii tồn tại dưới hai chủng chính: chủng có độc lực cao và chủng ít độc hơn. Cả hai chủng này đều có khả năng gây bệnh, nhưng mức độ nguy hiểm và tác động của chúng có thể khác nhau.

Quá trình xâm nhập và phát triển:

Xâm nhập qua đường miệng: Toxoplasma gondii xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng khi người hoặc động vật tiêu thụ thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm ký sinh trùng. Khi vào dạ dày, các bào tử nang ký sinh trùng được dịch vị làm mềm và giải phóng.

Xâm nhập và phát triển trong ruột non: Sau khi thoát khỏi lớp vỏ bảo vệ, ký sinh trùng nhanh chóng di chuyển xuống ruột non. Tại đây, chúng xâm nhập vào lớp niêm mạc ruột. Trong môi trường này, Toxoplasma gondii bắt đầu quá trình sinh sản vô tính. Chúng tự nhân đôi trong tế bào niêm mạc ruột, gây tổn thương và phá hủy lớp tế bào này.

Di chuyển vào máu và tổn thương các tế bào: Sau khi phá hủy niêm mạc ruột, ký sinh trùng xâm nhập vào hệ tuần hoàn, theo đường huyết để di chuyển đến các bộ phận khác trong cơ thể. 

Tại các cơ quan và mô khác, Toxoplasma gondii ký sinh trong các tế bào nội mô. Ký sinh trùng này tiếp tục phá hủy các tế bào mà nó xâm nhập, sản sinh ra các sản phẩm gây dị ứng và độc tố.

Tác động đến hệ thần kinh và mạch máu: Toxoplasma gondii đặc biệt mẫn cảm với các tế bào thần kinh trung ương và các tế bào lưới mạch máu. 

Khi ký sinh trùng gây tổn thương đến các tế bào này, hậu quả là sự phá hủy hệ thống mạch máu, dẫn đến tắc nghẽn mạch. Quá trình sinh sản vô tính của ký sinh trùng có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng cho hệ thần kinh, bao gồm viêm, tổn thương não và các triệu chứng thần kinh khác.

Điều trị bệnh Toxoplasmosis

Bệnh do ký sinh trùng Toxoplasma gondii rất khó chữa trị và đòi hỏi một phương pháp điều trị đồng bộ và chính xác. Để điều trị bệnh một cách hiệu quả, cần thực hiện theo hai bước chính sau đây:

Bước 1: Sử dụng thuốc trộn vào thức ăn và tiêm bắp

Trộn thức ăn:

Sử dụng T.Eimerin hoặc T.coryzin: Cung cấp 15g thuốc trên mỗi 100 kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày. Việc trộn thuốc vào thức ăn giúp đảm bảo rằng toàn bộ con vật sẽ nhận được liều lượng thuốc cần thiết.

Tiêm bắp:

Thái-Cox: Đây là một loại thuốc chứa 2,5% Toltrazuril. Liều lượng khuyến cáo là 1ml trên mỗi 10 kg trọng lượng cơ thể, tiêm một lần. Toltrazuril có hiệu quả trong việc điều trị các dạng ký sinh trùng Toxoplasma.

Bước 2: Tiêm bắp với thuốc khác

Spyracin Thái: Tiêm 1ml trên mỗi 10 kg trọng lượng cơ thể, thực hiện hai lần mỗi ngày. Spyracin là một loại thuốc kháng ký sinh trùng có tác dụng hỗ trợ trong việc điều trị nhiễm Toxoplasma.

Lưu ý: Để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất, các loại thuốc này cần được sử dụng liên tục trong khoảng thời gian từ 3 đến 5 ngày. Việc tuân thủ đúng liều lượng và thời gian điều trị là rất quan trọng để đảm bảo sự hồi phục hoàn toàn.

Một số thuốc khác có hiệu quả tốt trong điều trị Toxoplasmosis:

Daraprim và Pyrimethamin: Đây là các thuốc kháng ký sinh trùng phổ biến, có tác dụng tốt trong việc điều trị nhiễm Toxoplasma. Chúng giúp ức chế sự phát triển của ký sinh trùng trong cơ thể.

Hỗn hợp Sulfonamid: Các hỗn hợp của Sulfonamid như Sulfamonomethoxin và Sulfaquinox kết hợp với nhóm Pyrimidin cũng được chứng minh là có tác dụng trong việc điều trị bệnh.

Việc lựa chọn thuốc và phương pháp điều trị phải dựa trên sự tư vấn của bác sĩ thú y, và cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn về liều lượng cũng như cách thức sử dụng thuốc để đạt hiệu quả điều trị tối ưu.

Phòng ngừa bệnh Toxoplasmosis

Để phòng ngừa bệnh do ký sinh trùng Toxoplasma gondii, việc thực hiện các biện pháp vệ sinh và quản lý môi trường là cực kỳ quan trọng. Dưới đây là các biện pháp chính cần thực hiện:

Giữ gìn vệ sinh môi trường và thức ăn

Vệ sinh thức ăn và nước uống: Đảm bảo rằng tất cả các nguồn cung cấp thức ăn và nước uống cho lợn đều sạch sẽ và không bị ô nhiễm. Tránh tiếp xúc với các chất thải từ chuột, côn trùng, và các động vật khác có thể mang mầm bệnh.

Kiểm tra và làm sạch khu vực chăn nuôi: Đảm bảo khu vực chăn nuôi được dọn dẹp sạch sẽ thường xuyên để giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm từ các chất tiết ra của động vật gặm nhấm và côn trùng.

Xử lý khi có dấu hiệu bệnh

Theo dõi tình trạng sức khỏe của lợn: Nếu phát hiện có nhiều lợn bị sảy thai, đẻ con chết, hoặc có dấu hiệu bệnh lý khác, và đặc biệt là khi khu vực đó cũng ghi nhận có nhiều người mắc bệnh quai bị hoặc viêm họng-hầu, cần nghi ngờ sự hiện diện của Toxoplasma. Khi đó, cần tiến hành các biện pháp phòng ngừa ngay lập tức.

Tẩy uế và kiểm soát dịch: Triển khai các biện pháp tổng tẩy uế khu vực chăn nuôi, đồng thời thực hiện các biện pháp diệt chuột và côn trùng để ngăn ngừa sự lây lan của bệnh.

Xử lý ổ dịch

Khi phát hiện Toxoplasma lần đầu: Nếu căn nguyên Toxoplasma được phát hiện lần đầu tiên tại khu vực nào đó, cần tiêu hủy triệt để lợn và các sản phẩm của lợn trong khu vực đó. Khu vực đó sẽ được coi là ổ dịch và cần thực hiện các biện pháp khử trùng và kiểm soát chặt chẽ.

Khu vực thường xuyên có dịch: Đối với những khu vực đã từng xảy ra dịch nhiều lần, cần thực hiện xét nghiệm định kỳ và tiêu hủy những con lợn có phản ứng dương tính với Toxoplasma. Việc này giúp ngăn chặn sự lây lan và giảm nguy cơ bùng phát dịch mới.

Phòng bệnh cho con người

Thực hiện chế độ ăn uống an toàn: Để bảo vệ sức khỏe cá nhân, cần đảm bảo thực phẩm được chế biến chín kỹ và nước uống được đun sôi. Việc này giúp tiêu diệt mầm bệnh có thể tồn tại trong thực phẩm và nước uống, giảm nguy cơ lây nhiễm.

Bệnh toxoplasma ở lợn là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến toàn bộ đàn và gây thiệt hại kinh tế lớn nếu không được quản lý hiệu quả. Để đảm bảo sự phát triển bền vững của đàn lợn, các chủ trang trại nên thường xuyên kiểm tra sức khỏe của lợn và cập nhật các kiến thức mới về phòng chống bệnh toxoplasma.

---