Bệnh trùng bánh xe ở cá – Những điều người nuôi cần biết

• Tác giả Nhật Anh
• 2024.09.03

Bệnh trùng bánh xe là một trong những bệnh phổ biến và nguy hiểm trong nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là ở cá nuôi. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu của bệnh và áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả là điều cần thiết để bảo vệ đàn cá và đảm bảo hiệu quả kinh tế trong nuôi trồng.

Biểu hiện của bệnh trùng bánh xe ở cá

Khi cá mới bị nhiễm bệnh trùng bánh xe, thường xuất hiện lớp nhớt màu trắng đục trên bề mặt cơ thể. Dưới nước, lớp nhớt này có thể quan sát rõ hơn, nhưng khi bắt cá lên khỏi mặt nước, lớp nhớt càng trở nên dễ nhận biết. 

Da cá thường chuyển sang màu xám, cá có xu hướng nổi lên mặt nước thành từng đàn và thích tụ tập ở những nơi có dòng nước chảy. Cá cũng hay cọ mình vào thành bể, đáy ao, hoặc các vật thể xung quanh như cây cỏ, thể hiện dấu hiệu ngứa ngáy khó chịu. Đặc biệt, cá tra giống có thể nhô đầu lên khỏi mặt nước và lắc mạnh.

Khi ký sinh trùng tấn công vào tơ mang, chúng gây tổn thương và phá hủy mô mang, dẫn đến việc cá gặp khó khăn trong việc hô hấp. Những con cá bị nhiễm bệnh nặng thường có mang đầy nhớt, mang chuyển màu trắng đục, cá bơi một cách hỗn loạn và mất phương hướng. 

Trong một số trường hợp nghiêm trọng, cá có thể quay cuồng, lật ngửa và dần dần chìm xuống đáy ao, nơi chúng có nguy cơ cao bị chết do ngạt thở. Bệnh trùng bánh xe phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết âm u, thiếu ánh nắng và nhiệt độ mát mẻ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự sinh sản nhanh chóng của ký sinh trùng. 

Khi cá nuôi bị nhiễm bệnh trùng bánh xe, chúng thể hiện nhiều triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nhiễm bệnh. Dưới đây là những biểu hiện thường gặp ở cá nhiễm trùng bánh xe:

Cá bị nhiễm bệnh thường nổi đầu lên mặt nước thành từng đàn, có xu hướng nhô hẳn lên mặt nước và lắc mạnh đầu. Một số cá có thể tách khỏi đàn, bơi lạc quanh bờ ao, tìm kiếm nơi có dòng nước chảy để giảm bớt cảm giác khó chịu.

Khi bệnh trở nặng, trùng bánh xe ký sinh trên mang cá, gây tổn thương và phá hủy các tơ mang, làm cá bị ngạt thở do thiếu oxy. Những con cá bị nhiễm bệnh nặng thường có mang chứa đầy nhớt và xuất hiện trùng bánh xe màu bạc trắng, làm cho mang trở nên nhợt nhạt và không thể hoạt động bình thường.

Cá bị bệnh có thể bơi lội lung tung không định hướng. Trong các trường hợp nghiêm trọng, cá có thể lật bụng, quay vòng vài lần rồi chìm xuống đáy ao, sau đó tử vong do ngạt thở hoặc kiệt sức.

Cơ thể cá có nhiều nhớt màu trắng đục, và da cá chuyển sang màu xám, biểu hiện sự ngứa ngáy rõ rệt. Cá thường cọ mình vào các vật thể trong ao như bờ, đáy ao hoặc cây cỏ để làm giảm cảm giác khó chịu.

Bệnh trùng bánh xe thường phát triển và trở nên nghiêm trọng sau vài ngày thời tiết u ám, không có ánh nắng và nhiệt độ xuống thấp, đặc biệt là vào mùa mưa. Điều kiện môi trường này tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển và sinh sản của trùng bánh xe. 

Sau khi tách khỏi cơ thể cá, trùng bánh xe có khả năng sống tự do trong nước từ 1 đến 1,5 ngày, điều này giúp chúng dễ dàng lây lan từ con cá này sang con cá khác, nhanh chóng lan rộng trong ao nuôi nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.

Khi bùng phát thành dịch, bệnh này có thể dẫn đến cá chết hàng loạt, gây thiệt hại nghiêm trọng cho người nuôi. Đàn cá bị nhiễm bệnh nhẹ có thể bị gầy yếu, mất sức, và nếu không được điều trị kịp thời, tỷ lệ chết sẽ tăng cao. 

Khi ký sinh trùng bám dày đặc trên da, vây và mang cá, chúng gây tổn thương nghiêm trọng, khiến cá không thể hô hấp và ăn uống bình thường, dẫn đến tử vong.

Nguyên nhân gây ra bệnh trùng bánh xe ở cá

Bệnh trùng bánh xe ở cá chủ yếu xuất phát từ sự xâm nhập và ký sinh của các loại sinh vật thuộc giống Trichodina, Tripartiella, và Trichodinella. Những ký sinh trùng này thường bám vào da và mang cá, gây ra các tổn thương ở mô da và mô mang, từ đó làm suy giảm chức năng hô hấp và dẫn đến các triệu chứng bệnh lý nghiêm trọng như khó thở và suy nhược.

Ký sinh trùng gây bệnh trùng bánh xe có khả năng sinh sản rất nhanh trong môi trường nước, đặc biệt là trong các điều kiện môi trường nuôi không được quản lý tốt. 

Các yếu tố như chất lượng nước kém, hàm lượng oxy thấp, mật độ cá quá cao, và những thay đổi đột ngột về nhiệt độ hoặc độ pH của nước đều có thể gây stress cho cá, làm suy giảm hệ miễn dịch của chúng, và tạo điều kiện lý tưởng cho ký sinh trùng phát triển mạnh mẽ. 

Ngoài ra, ô nhiễm môi trường nước do thức ăn thừa, phân cá, và các chất hữu cơ phân hủy cũng tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự bùng phát của trùng bánh xe. 

Khi các yếu tố bất lợi này kết hợp, bệnh có thể lây lan nhanh chóng trong quần thể cá nuôi, gây ra các đợt dịch bệnh nghiêm trọng và làm gia tăng tỷ lệ chết nếu không được kiểm soát và điều trị kịp thời. 

Do đó, việc duy trì một môi trường nước sạch và ổn định, cùng với quản lý tốt điều kiện nuôi trồng, là điều cần thiết để ngăn chặn sự phát triển và lây lan của bệnh trùng bánh xe.

Chẩn đoán bệnh trùng bánh xe ở cá

Chẩn đoán bệnh trùng bánh xe ở cá là một quá trình quan trọng để phát hiện sớm sự hiện diện của ký sinh trùng và đưa ra các biện pháp điều trị kịp thời. 

Bệnh trùng bánh xe thường do các loài ký sinh trùng thuộc giống Trichodina, Tripartiella, và Trichodinella gây ra. Để chẩn đoán chính xác, cần kết hợp quan sát triệu chứng lâm sàng trên cá và thực hiện các kỹ thuật phân tích trong phòng thí nghiệm.

Quan sát triệu chứng lâm sàng

Cá bị nhiễm trùng bánh xe thường biểu hiện các triệu chứng như:

Cá có thể nổi lên mặt nước, thường xuyên nhô đầu lên và bơi lờ đờ hoặc xoay tròn. Cá thường cọ xát mình vào bờ ao, đáy ao hoặc các vật thể trong nước, thể hiện dấu hiệu ngứa ngáy và khó chịu.

Da cá chuyển sang màu xám hoặc bạc, và có thể xuất hiện lớp nhớt trắng đục trên bề mặt da. Ký sinh trùng bám vào mang cá, làm tổn thương tơ mang, gây khó khăn trong việc hô hấp. Cá có thể bơi lên gần mặt nước để cố gắng lấy oxy.

Kiểm tra dưới kính hiển vi

Để chẩn đoán chính xác, mẫu da hoặc mang cá cần được lấy và kiểm tra dưới kính hiển vi. Dưới kính hiển vi, trùng bánh xe có thể dễ dàng nhận diện nhờ hình dạng đặc trưng của chúng:

Hình dáng đặc trưng: Trùng bánh xe thường có hình tròn, với lớp cilia bao quanh tạo ra chuyển động xoay tròn, giống như một chiếc bánh xe đang quay.

Mật độ ký sinh: Quan sát mức độ ký sinh trùng trên mẫu để xác định mức độ nhiễm bệnh và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Phân tích môi trường nước

Ngoài việc kiểm tra cá, phân tích chất lượng nước trong ao nuôi cũng rất cần thiết. Kiểm tra các yếu tố như pH, nhiệt độ, hàm lượng oxy, và mức độ ô nhiễm hữu cơ có thể giúp xác định nguyên nhân môi trường góp phần vào sự bùng phát bệnh.

Cách điều trị bệnh trùng bánh xe ở cá

Sử dụng hóa chất xử lý nước diệt khuẩn và phòng trị trùng bánh xe trên cá: BKC 80%. BKC 80% là một dung dịch hơi sệt, có màu trắng trong hoặc hơi ngả vàng.

Công dụng

Diệt khuẩn và nấm: BKC 80% được sử dụng để diệt vi khuẩn và nấm, giúp loại bỏ các tác nhân gây bệnh cho cá và tôm.

Khử mùi và cải thiện môi trường nước: Hóa chất này giúp khử mùi hôi trong ao nuôi và cải thiện chất lượng nước, đồng thời kích thích quá trình lột xác ở tôm.

Tính ổn định và hiệu quả cao: BKC có đặc tính thẩm thấu tốt, tính ổn định cao và an toàn, tăng cường khả năng diệt khuẩn, mang lại hiệu quả nhanh chóng trong việc tiêu diệt vi khuẩn, nấm, và các nguyên sinh động vật gây bệnh như đen mang, vàng mang, đóng rong, cháy đuôi, hoại tử và hiện tượng phát sáng.

Giảm tảo và ổn định nước ao: Hóa chất này cũng có khả năng giảm tảo trong ao nuôi, ổn định độ trong của nước và giảm nguy cơ thiếu oxy trong nước vào buổi sáng sớm.

Liều dùng

Sử dụng 1 kg BKC cho mỗi 2.000 – 3.000 m³ nước, áp dụng định kỳ 7 – 10 ngày một lần. Dùng 1 kg BKC cho mỗi 1.500 – 2.000 m³ nước để xử lý ao nuôi khi có dấu hiệu bệnh. Áp dụng 1 kg BKC cho mỗi 2.000 m³ nước để giảm lượng tảo trong ao.

Cách dùng

Pha loãng BKC với nước trước khi tạt đều khắp bề mặt ao nuôi. Đảm bảo hệ thống quạt nước hoặc sục khí đáy hoạt động để hóa chất phân tán đều khắp ao.

Khuyến cáo nên thực hiện xử lý vào những ngày trời nắng để tăng hiệu quả của hóa chất.

Việc sử dụng BKC 80% theo đúng hướng dẫn không chỉ giúp ngăn ngừa và điều trị bệnh trùng bánh xe hiệu quả, mà còn giúp duy trì môi trường nước ao nuôi sạch sẽ và ổn định, tạo điều kiện tối ưu cho sự phát triển của cá và tôm.

Phòng bệnh trùng bánh xe ở cá

Phòng ngừa bệnh trùng bánh xe ở cá đòi hỏi phải thực hiện một loạt các biện pháp nhằm duy trì môi trường nuôi trong lành và hạn chế sự phát triển của ký sinh trùng. Đầu tiên, việc giữ môi trường nước trong ao hoặc sông nuôi cá luôn sạch sẽ và không bị ô nhiễm là rất quan trọng. 

Nước trong ao cần được thay đổi thường xuyên để loại bỏ chất thải, thức ăn thừa và các tạp chất khác có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn và ký sinh trùng phát triển. Đồng thời, hệ thống lọc nước phải hoạt động hiệu quả, đảm bảo loại bỏ hoàn toàn các chất hữu cơ và các hạt nhỏ gây ô nhiễm.

Ngoài ra, quản lý mật độ nuôi cá cũng là một yếu tố quan trọng trong việc phòng bệnh. Không nên nuôi cá với mật độ quá cao, vì điều này có thể tạo ra một môi trường căng thẳng cho cá và làm tăng nguy cơ lây nhiễm trùng bánh xe lên từ 4 đến 12 lần. 

Một mật độ nuôi hợp lý giúp cá ít bị stress hơn, tăng cường sức khỏe tổng thể và nâng cao khả năng đề kháng tự nhiên chống lại bệnh tật. Hơn nữa, giảm mật độ cá trong ao cũng giúp hạn chế sự lây lan của mầm bệnh trong trường hợp có ca nhiễm xuất hiện.

Việc quản lý tốt các yếu tố môi trường và mật độ nuôi sẽ không chỉ giúp giảm nguy cơ phát sinh dịch bệnh mà còn bảo vệ sức khỏe đàn cá một cách hiệu quả. Ngoài ra, những biện pháp này còn góp phần tối ưu hóa hiệu quả kinh tế trong nuôi trồng thủy sản, giảm thiểu thiệt hại do bệnh tật gây ra và tăng cường năng suất. 

Bằng cách tuân thủ các biện pháp phòng ngừa này, người nuôi có thể đảm bảo một môi trường nuôi an toàn và bền vững cho cá, từ đó đạt được sự phát triển ổn định và hiệu quả lâu dài.

Bệnh trùng bánh xe là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe và sự phát triển của cá trong ngành nuôi trồng thủy sản. Hy vọng rằng, với những kiến thức chia sẻ trong bài viết này, bạn sẽ có thêm thông tin hữu ích để chăm sóc và bảo vệ đàn cá của mình tốt hơn, đảm bảo nuôi trồng bền vững và hiệu quả.

---