Phòng ngừa sâu đục thân lúa – Bí quyết bảo vệ mùa màng bội thu

Sâu đục thân lúa (Scirpophaga innotata) là một loại côn trùng nguy hiểm gây hại cho cây lúa, khiến cây sinh trưởng kém, năng suất giảm sút và thậm chí dẫn đến mất trắng mùa màng. Việc diệt trừ sâu đục thân lúa là vấn đề quan trọng đối với nông dân để đảm bảo an ninh lương thực và nâng cao hiệu quả sản xuất.

Giới thiệu về sâu đục thân lúa

Sâu đục thân lúa (danh học khoa học: Chilo suppressalis Walker) là một loại côn trùng gây hại phổ biến và nguy hiểm cho cây lúa ở Việt Nam, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng hạt lúa.

Sâu đục thân lúa 02

Đặc điểm hình thái

Trứng

Trứng được đẻ thành ổ, có hình bầu dục, kích thước khoảng 1,5 – 2 mm.

Mới đẻ, trứng có màu trắng ngà, sau chuyển sang màu vàng nhạt và gần nở có màu nâu sẫm.

Trên bề mặt trứng có phủ một lớp lông tơ màu vàng nhạt.

Trứng thường được đẻ ở mặt dưới lá lúa, dọc theo gân lá hoặc ở bẹ lá.

Sâu non

Sâu non có 5 tuổi, khi trưởng thành có thể đạt chiều dài lên đến 25 mm.

Sâu non có màu trắng sữa, đầu màu nâu vàng.

Cơ thể sâu non có nhiều đốt, mỗi đốt có một chấm đen nhỏ ở giữa.

Sâu non có 3 cặp chân ngực và 5 cặp chân bụng.

Chân bụng của sâu non có móc câu để bám vào thân lúa.

Sâu non có khả năng đục phá thân lúa để ăn và di chuyển.

Nhộng

Nhộng có màu vàng nâu hoặc nâu sẫm, dài khoảng 20 mm.

Nhộng được bao bọc bởi một lớp kén mỏng.

Nhộng thường nằm ở bên trong thân lúa hoặc trong đất.

Bướm trưởng thành

Bướm trưởng thành có màu vàng hoặc vàng nhạt, cánh trước mỗi bên có một chấm đen rõ ràng.

Sải cánh của bướm trưởng thành khoảng 25 – 30 mm.

Bướm trưởng thành có cơ quan sinh sản phát triển đầy đủ.

Vòng đời

Vòng đời của sâu đục thân lúa trải qua 4 giai đoạn chính: Trứng, sâu non, nhộng và bướm trưởng thành. Thời gian hoàn thành mỗi giai đoạn có thể thay đổi tùy thuộc vào điều kiện môi trường, tuy nhiên nhìn chung vòng đời của sâu đục thân lúa diễn ra như sau:

Giai đoạn trứng

Thời gian: 8 – 19 ngày (tùy theo nhiệt độ)

Đặc điểm:

  • Trứng được đẻ thành ổ, có hình bầu dục, kích thước khoảng 1,5 – 2 mm.
  • Mới đẻ, trứng có màu trắng ngà, sau chuyển sang màu vàng nhạt và gần nở có màu nâu sẫm.
  • Trên bề mặt trứng có phủ một lớp lông tơ màu vàng nhạt.
  • Trứng thường được đẻ ở mặt dưới lá lúa, dọc theo gân lá hoặc ở bẹ lá.

Giai đoạn sâu non

Thời gian: 36 – 39 ngày

Đặc điểm:

  • Sâu non có 5 tuổi, khi trưởng thành có thể đạt chiều dài lên đến 25 mm.
  • Sâu non có màu trắng sữa, đầu màu nâu vàng.
  • Cơ thể sâu non có nhiều đốt, mỗi đốt có một chấm đen nhỏ ở giữa.
  • Sâu non có 3 cặp chân ngực và 5 cặp chân bụng.
  • Chân bụng của sâu non có móc câu để bám vào thân lúa.
  • Sâu non có khả năng đục phá thân lúa để ăn và di chuyển.

Giai đoạn nhộng

Thời gian: 12 – 16 ngày

Đặc điểm:

  • Nhộng có màu vàng nâu hoặc nâu sẫm, dài khoảng 20 mm.
  • Nhộng được bao bọc bởi một lớp kén mỏng.
  • Nhộng thường nằm ở bên trong thân lúa hoặc trong đất.

Giai đoạn bướm trưởng thành

Thời gian: 3 – 5 ngày

Đặc điểm:

  • Bướm trưởng thành có màu vàng hoặc vàng nhạt, cánh trước mỗi bên có một chấm đen rõ ràng.
  • Sải cánh của bướm trưởng thành khoảng 25 – 30 mm.
  • Bướm trưởng thành có cơ quan sinh sản phát triển đầy đủ.
  • Bướm trưởng thành có khả năng bay xa và truyền bệnh cho các khu vực lúa lúa khác.

Tổng thời gian hoàn thành một vòng đời của sâu đục thân lúa dao động từ 43 đến 66 ngày.

Nguyên nhân của sâu đục thân lúa

Sự xuất hiện và gây hại của sâu đục thân lúa là kết quả của nhiều yếu tố tác động, bao gồm.

Sâu đục thân lúa 03

Điều kiện thời tiết

Nhiệt độ: Sâu đục thân lúa phát triển tốt nhất ở nhiệt độ từ 23-30°C. Nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp đều ảnh hưởng đến sự phát triển của sâu. Tuy nhiên, sâu đục thân lúa có khả năng chịu hạn tốt và có thể sống sót trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt.

Độ ẩm: Sâu đục thân lúa phát triển tốt nhất ở độ ẩm cao, trên 90%. Điều kiện hạn hán có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của sâu non, tuy nhiên, nhộng có khả năng chịu hạn tốt hơn.

Kỹ thuật canh tác

Cây lúa mọc dày: Khi mật độ cây lúa cao, tạo môi trường thuận lợi cho sâu đục thân lúa phát triển và lây lan nhanh chóng.

Bón phân không hợp lý: Bón thừa đạm, thiếu kali tạo điều kiện cho sâu đục thân lúa phát triển mạnh.

Thay đổi mùa vụ: Việc thay đổi mùa vụ lúa không hợp lý có thể làm gián đoạn vòng đời của các loài thiên địch, tạo điều kiện cho sâu đục thân lúa phát triển.

Sử dụng giống lúa cảm nhiễm: Việc sử dụng giống lúa dễ bị sâu đục thân tấn công là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự bùng phát dịch hại.

Thăm đồng không thường xuyên: Việc không thăm đồng thường xuyên khiến cho việc phát hiện và phòng trừ sâu đục thân lúa gặp nhiều khó khăn.

Sử dụng thuốc trừ sâu thiếu hợp lý

Việc sử dụng thuốc trừ sâu bừa bãi, lạm dụng thuốc trừ sâu có thể dẫn đến hiện tượng nhờn thuốc ở sâu đục thân lúa, khiến cho hiệu quả phòng trừ giảm sút.

Sử dụng thuốc trừ sâu không đúng cách, không đúng liều lượng có thể gây hại cho môi trường và sức khỏe con người.

Một số yếu tố khác

Thiếu hụt các loài thiên địch: Các loài thiên địch như ong ký sinh, ruồi ăn thịt, chim ăn thịt có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát quần thể sâu đục thân lúa. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân như sử dụng thuốc trừ sâu bừa bãi, ô nhiễm môi trường,… khiến cho số lượng các loài thiên địch này giảm sút, dẫn đến sự gia tăng của sâu đục thân lúa.

Biến đổi khí hậu: Biến đổi khí hậu dẫn đến những thay đổi về điều kiện thời tiết, tạo điều kiện cho sâu đục thân lúa phát triển và gây hại mạnh hơn.

Dấu hiệu nhận biết sâu đục thân lúa

Dưới đây là một số dấu hiệu nhận biết sâu đục thân lúa.

Sâu đục thân lúa 04

Trên thân cây lúa

Lỗ đục: Sâu đục thân lúa thường đục vào thân cây lúa để gây hại, tạo nên những lỗ đục nhỏ trên thân, có thể nhìn thấy bằng mắt thường.

Lá lúa héo vàng: Khi sâu đục vào thân cây lúa, chúng cắt đứt đường vận chuyển dinh dưỡng, khiến lá lúa không nhận được đủ nước và dinh dưỡng, dẫn đến hiện tượng héo vàng.

Dảnh lúa chết khô: Trong trường hợp bị sâu đục thân tấn công nặng, dảnh lúa có thể bị chết khô do không nhận được dinh dưỡng.

Bên trong thân cây lúa

Sâu non: Sâu non có màu trắng sữa, đầu màu nâu vàng, thân mập mạp. Sâu non thường nằm bên trong thân cây lúa, đục khoét và ăn ruột cây.

Phân và chất thải của sâu: Phân và chất thải của sâu non thường bám dính trên thân cây lúa, tạo nên những vệt màu nâu đen.

Trên đồng lúa

Bướm trưởng thành: Bướm trưởng thành của sâu đục thân lúa có thể bay lượn trên đồng lúa, đặc biệt là vào ban đêm.

Thiếu hụt các loài thiên địch: Nếu số lượng các loài thiên địch như ong ký sinh, ruồi ăn thịt, chim ăn thịt,… giảm sút, đây có thể là dấu hiệu cho thấy sự gia tăng của sâu đục thân lúa.

Giải pháp phòng trừ sâu đục thân lúa

Sâu đục thân lúa là một trong những loài côn trùng gây hại nguy hiểm cho cây lúa, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng hạt lúa. Để bảo vệ mùa màng, bà con nông dân cần áp dụng các giải pháp phòng trừ hiệu quả, bao gồm.

Sâu đục thân lúa 05

Biện pháp phòng ngừa

Sử dụng giống lúa có khả năng chống chịu sâu đục thân tốt: Nên chọn các giống lúa có khả năng chống chịu sâu đục thân cao, ít bị sâu tấn công.

Cày bừa kỹ đất, dọn sạch tàn dư lúa sau khi thu hoạch: Việc cày bừa kỹ đất sẽ tiêu diệt nhộng và trứng của sâu đục thân lúa, đồng thời dọn sạch tàn dư lúa sẽ hạn chế nơi trú ẩn cho sâu trưởng thành.

Thăm đồng thường xuyên để phát hiện và diệt trừ sâu kịp thời: Nên thăm đồng thường xuyên, đặc biệt là vào giai đoạn lúa đẻ nhánh và làm đòng – trổ bông, để phát hiện sớm sự xuất hiện của sâu và có biện pháp diệt trừ kịp thời.

Sử dụng các biện pháp sinh học: Tận dụng các loài thiên địch như ong ký sinh, ruồi ăn thịt, chim ăn thịt,… để tiêu diệt sâu đục thân lúa. Có thể sử dụng các chế phẩm sinh học như nấm xanh Metarhizium anisopliae, Bacillus thuringiensis,… để phòng trừ sâu.

Áp dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM): Kết hợp nhiều biện pháp phòng trừ khác nhau như: sử dụng giống lúa chống chịu, biện pháp canh tác hợp lý, biện pháp sinh học,… để đạt hiệu quả phòng trừ cao nhất.

Biện pháp hóa học

Sử dụng thuốc trừ sâu khi thật sự cần thiết: Chỉ nên sử dụng thuốc trừ sâu khi các biện pháp phòng ngừa khác không hiệu quả. Nên chọn các loại thuốc trừ sâu có hiệu quả cao, ít độc hại đối với môi trường và con người.

Sử dụng thuốc trừ sâu đúng cách, đúng liều lượng: Cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng thuốc, tuân thủ đúng liều lượng và thời gian phun thuốc. Tránh sử dụng thuốc trừ sâu quá liều hoặc phun thuốc vào thời điểm trời mưa, gió mạnh.

Mẹo phòng trừ sâu đục thân lúa hiệu quả

Dưới đây là một số mẹo phòng trừ sâu đục thân lúa hiệu quả.

Sâu đục thân lúa 06

Tận dụng thiên địch

Nuôi ong ký sinh: Ong Trichogramma japonicum là thiên địch hiệu quả của sâu đục thân lúa. Chúng đẻ trứng vào trứng sâu, khiến cho trứng sâu nở ra sâu con bị chết.

Bảo vệ các loài chim ăn thịt: Chim ăn thịt như chim sẻ, chim cu gáy,… có vai trò quan trọng trong việc tiêu diệt sâu trưởng thành.

Tạo môi trường sống cho các loài thiên địch: Trồng xen canh các loại cây có hoa để thu hút ong, chim,… đến cư trú.

Sử dụng bẫy pheromone

Bẫy pheromone thu hút bướm trưởng thành đực, giảm khả năng sinh sản của sâu.

Nên sử dụng bẫy pheromone kết hợp với các biện pháp phòng trừ khác.

Áp dụng biện pháp canh tác hợp lý

Thay đổi thời vụ gieo trồng: Tránh gieo trồng lúa vào thời điểm sâu đục thân lúa thường xuyên xuất hiện.

Bón phân cân đối: Tránh bón thừa đạm, thiếu kali, tạo điều kiện cho sâu phát triển.

Tưới nước hợp lý: Tránh tưới nước quá nhiều, tạo môi trường ẩm ướt cho sâu phát triển.

Sử dụng các chế phẩm sinh học

Sử dụng các chế phẩm sinh học như nấm xanh Metarhizium anisopliae, Bacillus thuringiensis,… để tiêu diệt sâu.

Nên sử dụng các chế phẩm sinh học theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

Sử dụng thuốc trừ sâu hợp lý

Chỉ nên sử dụng thuốc trừ sâu khi thật sự cần thiết và không có biện pháp nào khác hiệu quả hơn.

Nên chọn các loại thuốc trừ sâu có hiệu quả cao, ít độc hại đối với môi trường và con người.

Sử dụng thuốc trừ sâu đúng cách, đúng liều lượng và thời gian.

Phòng ngừa sâu đục thân lúa là một công việc quan trọng và cần thiết đối với nông dân để bảo vệ mùa màng và nâng cao hiệu quả sản xuất. Bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về nguyên nhân, dấu hiệu, giải pháp phòng trừ sâu đục thân lúa, cũng như một số mẹo hữu ích để bảo vệ mùa màng. Hy vọng những chia sẻ này sẽ giúp bạn có được một mùa màng bội thu.