Rắn san hô – Loài bò sát sở hữu bộ vằn màu độc đáo và nguy hiểm
Mang trong mình vẻ đẹp rực rỡ với những vằn màu đỏ, san hô, đen – rắn san hô là một trong những loài bò sát nguy hiểm nhất trên thế giới. Nọc độc của chúng có thể gây chết người, khiến con người luôn e dè và cảnh giác. Loài rắn này ẩn chứa nhiều bí ẩn về đặc điểm, tập tính, môi trường sống và vai trò trong hệ sinh thái.
Đặc điểm của rắn san hô
Rắn san hô thường có tổng chiều dài dưới 80 cm (31 inch), bao gồm cả đuôi. Tuy nhiên, một số mẫu vật có thể đạt chiều dài tối đa đến 121,8 cm (48 inch) ở Florida (Neill, 1958) và 129,5 cm (51 inch) (Roze, 1996). Con đực thường có đuôi dài hơn con cái, nhưng con cái lại có chiều dài tổng thể lớn hơn.
Rắn san hô có vảy lưng trơn nhẵn, với 15 hàng vảy ở giữa thân. Số lượng vảy bụng ở con đực là từ 197 đến 217, trong khi ở con cái là từ 219 đến 233. Đối với vảy đuôi, con đực có từ 40 đến 47 vảy, còn con cái có từ 30 đến 37 vảy. Tấm hậu môn của chúng được chia thành nhiều phần.
Hoa văn màu sắc trên cơ thể rắn san hô bao gồm các vòng màu rộng màu đỏ và đen, được ngăn cách bởi các vòng màu vàng hẹp. Đầu của rắn có màu đen từ vảy mũi đến ngay sau mắt. Mõm của chúng cũng thường có màu đen, kèm theo mắt đen và một dải màu vàng ở nửa sau đầu sau mắt. Các vòng màu đỏ thường có đốm đen. Màu sắc tươi sáng này có thể được coi là một điềm báo, liên quan đến mối nguy hiểm từ nọc độc của chúng đối với động vật ăn thịt.
Trong vùng phân bố tự nhiên của rắn san hô, trẻ em thường được dạy một bài đồng dao để phân biệt rắn san hô với rắn vua (Lampropeltis ssp.), loài không độc và được coi là hữu ích trong việc săn mồi các loài gây hại như chuột và chuột nhắt.
Bài đồng dao phổ biến là: “Đỏ cạnh đen, an toàn khỏi bị tấn công; đỏ cạnh vàng, mày là một gã chết tiệt,” hoặc “Đỏ chạm đen, bạn của Jack; đỏ chạm vàng, mày là một gã chết tiệt,” hoặc đơn giản là “đỏ và vàng giết chết một gã.” Tuy nhiên, vần điệu này chỉ áp dụng cho các loài rắn ở Hoa Kỳ và không thể sử dụng đáng tin cậy ở vùng Caribe, hoặc Trung hoặc Nam Mỹ. Việc nhận diện rắn san hô độc nên được thực hiện bởi những nhà sinh vật học hoặc nhà bò sát học có kinh nghiệm.
Môi trường sống của rắn san hô
Rắn san hô (M. fulvius) thường xuất hiện ở các vùng đất cao mesophytic và các khu vực nhiệt đới tại Florida. Chúng cũng có thể được tìm thấy ở các môi trường như đất trống, rừng thông cao, bụi sồi và sồi sống, rừng thông xẻ và các cánh đồng cỏ dây.
Tại miền nam Georgia và Florida, loài rắn này thường sinh sống ở những vùng đất khô cằn với đất trống rậm rạp nhưng không có nhiều thảm thực vật. Ở Mississippi, chúng có liên quan đến các rặng cát, còn tại Louisiana, chúng thường được tìm thấy ở các đáy suối cát.
Rắn san hô Harlequin thích các môi trường sống có đất cát mịn và nhiều bụi rậm. Loài này hiếm gặp hơn ở Bắc và Nam Carolina, nhưng khi xuất hiện, chúng thường được tìm thấy trong các khu rừng sồi bụi rậm và môi trường sống thông nhựa gần bờ biển, cũng như đồng bằng ven biển phía đông nam.
Chúng ưa thích các đồng bằng ven biển và do bản chất bí ẩn, rắn san hô thường tìm kiếm các mảnh vụn thực vật để ẩn náu.
Hành vi của rắn san hô
Rắn san hô sống đơn độc ngoài mùa sinh sản. Chúng dành phần lớn thời gian ẩn mình bên dưới các khúc gỗ, đá, vật chất hữu cơ, hoặc trong các hang ngầm do các loài động vật khác đào. Môi trường này giúp chúng tránh được kẻ thù và duy trì nhiệt độ cơ thể ổn định.
Hoạt động hằng ngày
Rắn san hô chủ yếu hoạt động vào ban ngày, mặc dù đôi khi chúng có hành vi chạng vạng, tức là hoạt động vào lúc sáng sớm hoặc hoàng hôn. Con đực thường hoạt động mạnh nhất trong mùa sinh sản, từ tháng 3 đến tháng 5.
Con cái hoạt động ít hơn vào mùa xuân và thậm chí còn ít vận động hơn trong suốt mùa hè khi chúng đang mang thai trứng. Trong thời gian này, con cái chủ yếu ở trong các hang ngầm để bảo vệ trứng và chỉ ra ngoài kiếm ăn khi thật cần thiết.
Sau khi đẻ trứng vào tháng 6 hoặc tháng 7, con cái hoạt động bề mặt nhiều hơn cho đến tháng 11. Trong thời gian này, chúng ăn rất nhiều để phục hồi năng lượng và có thể giao phối với các con đực khác nếu có cơ hội.
Điều hòa nhiệt độ
Rắn san hô là loài nội nhiệt, có khả năng điều chỉnh nhiệt độ cơ thể bằng cách di chuyển giữa các vi môi trường sống khác nhau. Vào buổi sáng và buổi tối, chúng sưởi ấm cơ thể ở những khu vực được mặt trời chiếu sáng. Khi nhiệt độ trở nên quá nóng trong ngày, chúng rút lui vào những khu vực râm mát để tránh bị quá nhiệt.
Thời gian hoạt động trong ngày
Vào đầu mùa xuân và mùa thu, Rắn san hô hoạt động từ khoảng 09:00 giờ sáng cho đến khi mặt trời lặn, với thời gian không hoạt động từ 13:00 đến 16:00 giờ. Vào cuối mùa xuân và mùa hè, chúng hoạt động mạnh nhất từ lúc mặt trời mọc đến 09:00 giờ sáng và từ 16:00 giờ chiều đến khi mặt trời lặn, với thời gian không hoạt động dài hơn từ 10:00 đến 16:00 giờ.
Ngủ đông
Rắn san hô ngủ đông trong vài tuần vào mùa đông, khi nhiệt độ xuống thấp nhất. Khi không hoạt động, chúng thường nghỉ ngơi trong hang ngầm hoặc những khu vực râm mát, được bảo vệ tốt khác.
Hành vi hoạt động
Các hành vi hoạt động bao gồm phơi nắng, kiếm ăn và tìm bạn tình hoặc giao phối. Mặc dù hoạt động của chúng trên mặt đất đã được nghiên cứu kỹ lưỡng, nhưng vẫn chưa rõ chúng hoạt động như thế nào dưới lòng đất. Rắn san hô ăn không thường xuyên và thời gian giữa các bữa ăn có thể kéo dài từ 3 đến 21 ngày. Rắn con có thể không ăn bữa ăn đầu tiên trong vòng 2 tháng sau khi nở.
Sự phát triển của rắn san hô
Rắn san hô (M. fulvius) là loài rắn độc duy nhất ở Bắc Mỹ đẻ trứng. Trứng của chúng có vỏ mềm, màu trắng và dài hơn so với trứng của các loài rắn khác, nặng khoảng 3,2 gram và dài 38 mm, rộng 14 mm. Mỗi lứa, rắn cái đẻ trung bình 7 trứng, dao động từ 2 đến 12 trứng.
Thời gian ấp trứng kéo dài từ 7 đến 13 tuần, thường nở vào khoảng tháng 8 đến tháng 9. Khi mới nở, rắn con có chiều dài mõm-huyệt (SVL) khoảng 20 cm và nặng trung bình 2,5 gram. Màu đỏ trên dải của rắn con nhạt hơn so với rắn trưởng thành và sẽ sẫm dần sau mỗi lần lột da, lần đầu tiên diễn ra khoảng 2 tuần sau khi nở. Rắn con có thể không ăn trong vòng 2 tháng sau khi nở.
Rắn san hô phát triển nhanh sau khi nở nhưng tốc độ tăng trưởng sẽ chậm lại vào khoảng tháng 1 đến tháng 2. Rắn cái đạt đến tuổi trưởng thành sinh dục sau khoảng 15 tháng, khi chiều dài SVL đạt trung bình 50 cm. Con đực đạt tuổi trưởng thành sinh dục sau khoảng 12 đến 21 tháng, với chiều dài trung bình khoảng 40 cm SVL.
Rắn san hô có tốc độ tăng trưởng không xác định, tức là chúng tiếp tục phát triển suốt đời, nhưng tốc độ này giảm đáng kể sau khi trưởng thành. Cả con đực và con cái có tốc độ tăng trưởng tương tự trong vài năm đầu, sau đó tốc độ tăng trưởng của con đực giảm sau ba năm, còn con cái giảm sau bốn năm. Rắn cái đẻ lứa trứng đầu tiên vào khoảng 21 tháng tuổi, khi chúng dài khoảng 55,5 cm SVL.
Con đực trưởng thành có chiều dài SVL từ 53,9 đến 54,7 cm, trong khi con cái trưởng thành đạt chiều dài từ 62,0 đến 72,7 cm SVL khi hơn ba tuổi một chút. Những cá thể từ quần thể ở Florida có xu hướng lớn hơn so với các vùng khác. Con đực lớn nhất ghi nhận được có chiều dài 68,5 cm SVL và con cái lớn nhất là 97,1 cm SVL.
Khả năng sinh sản của rắn san hô
Rắn san hô có hệ thống giao phối đa thê, với mùa giao phối kéo dài từ tháng 3 đến tháng 5. Con đực sản xuất tinh trùng từ tháng 7 đến tháng 5, đạt đỉnh vào mùa thu và lưu trữ tinh trùng trong các ống dẫn chuyên biệt cho đến mùa giao phối. Con cái sau khi giao phối có thể lưu trữ tinh trùng lên đến 7 tháng. Con cái giải phóng pheromone để thu hút con đực. Khi tán tỉnh, con đực sẽ cọ đầu và cơ thể vào con cái. Nếu con cái sẵn sàng, chúng sẽ nâng đuôi và cho phép con đực quấn quanh để giao phối. Đôi khi, nhiều con đực có thể tranh giành để giao phối với một con cái cho đến khi một con đực có thể thành công.
Rắn cái đẻ từ 2 đến 12 trứng mỗi năm, thường trong các đường hầm dưới lòng đất, đống lá hoặc các khu vực ẩm ướt, an toàn khác. Trứng thường được đẻ vào tháng 6 và ấp trong khoảng 7 đến 13 tuần trước khi nở. Rắn con có răng trứng tạm thời để phá vỡ vỏ trứng, quá trình nở mất khoảng 4 giờ. Khi mới nở, rắn con nặng trung bình 2,5 gram và dài khoảng 20 cm SVL. Chúng hoàn toàn độc lập ngay sau khi nở.
Rắn cái đạt độ tuổi trưởng thành sinh dục vào khoảng 15 tháng tuổi với chiều dài SVL 50 cm, nhưng chúng không đẻ trứng lần đầu cho đến khoảng 21 tháng tuổi và dài 55 cm SVL. Con đực trưởng thành sinh dục sau 12 đến 21 tháng, với chiều dài trung bình khoảng 40 cm SVL. Con đực sản xuất tinh trùng từ tháng 7 đến tháng 5, đạt đỉnh vào mùa thu và lưu trữ tinh trùng cho đến mùa giao phối. Sau khi giao phối, con cái có thể lưu trữ tinh trùng đến 7 tháng.
Thói quen ăn uống của rắn san hô
Chế độ ăn uống của rắn san hô
Rắn san hô chủ yếu ăn các loài bò sát không chân, bao gồm thằn lằn không chân và các loài rắn khác. Ngoài ra, chúng cũng ăn côn trùng, động vật lưỡng cư và động vật có vú. Thông tin về chế độ ăn của Rắn san hô còn hạn chế, nhưng có thể tương tự như rắn san hô Texas (Micrurus tener).
Một nghiên cứu năm 1973 tại Texas cho thấy rắn san hô Texas ăn chủ yếu là rắn sống dưới nước và trên cạn, như rắn đua phương Đông (Coluber constrictor), rắn bùn (Farancia abacura), rắn đầu phẳng (Tantilla gracilis), rắn cổ vòng (Diadophis punctatus), rắn lục (Opheodrys aestivus) và rắn có đường kẻ (Tropidoclonion lineatum).
Chúng cũng ăn rắn đồng đầu (chi Agkistrodon), rắn chuột (chi Pantherophis), rắn vua (chi Lampropeltis), rắn nước (chi Nerodia), rắn mũi vá (chi Salvadora), rắn mũi khoằm (chi Ficimia), rắn nâu (chi Storeria), rắn mù (chi Leptotyphlops), rắn đất (chi Sonora), rắn dipsadid (chi Tropidodipsas), rắn đất (chi Virginia) và các loài rắn san hô (chi Micrurus).
Rắn san hô Texas cũng ăn các loài thằn lằn như thằn lằn năm sọc (Plestiodon fasciatus), thằn lằn bốn sọc (Plestiodon tetragrammus), thằn lằn đất (Scincella lateralis), thằn lằn hàng rào (chi Sceloporus) và thằn lằn thủy tinh (chi Ophisaurus). Chúng thường ăn con mồi thằn lằn dài từ 4 đến 6 cm và con mồi rắn dài từ 20 đến 40 cm, mặc dù có báo cáo chúng ăn rắn xanh thô dài tới 80 cm. Con mồi quá lớn có thể gây tử vong khi nuốt phải.
Chế độ ăn biến đổi theo mùa và vùng địa lý
Rắn san hô có chế độ ăn thay đổi theo mùa và vùng địa lý. Chúng kiếm ăn quanh năm, nhưng con cái kiếm ăn nhiều nhất từ tháng 8 đến tháng 11 sau khi đẻ trứng. Rắn san hô thường thò đầu vào đống lá hoặc khe hở để tìm kiếm con mồi và nuốt con mồi từ đầu trước nếu có thể. Sau khi nuốt, chúng ngẩng đầu lên một lúc rồi cuộn mình trong một khu vực được che chắn trong vài ngày.
Rắn san hô săn mồi bằng cách theo dấu vết hóa học mà con mồi để lại. Chúng là những thợ săn tích cực, kiếm ăn cả dưới lòng đất và trên mặt đất. Rắn san hô có nọc độc thần kinh mạnh, ảnh hưởng đến hệ thần kinh và có thể gây ra đau tim hoặc suy hô hấp.
Chúng thường tiêm 2 đến 5 mg nọc độc mỗi lần cắn. Một nghiên cứu cho thấy liều gây chết của nọc Rắn san hô là từ 0,007 đến 0,076 mg đối với chuột nhà (Mus musculus) nặng từ 18 đến 22 g. Không có thông tin về liều gây chết của nọc đối với các loài con mồi thường gặp như rắn và thằn lằn.
Chế độ ăn chính
Rắn san hô là động vật ăn thịt, chủ yếu ăn các loài động vật có xương sống trên cạn và côn trùng. Thức ăn của chúng bao gồm:
- Động vật có vú
- Động vật lưỡng cư
- Loài bò sát
- Côn trùng
Sự săn mồi
Các kẻ săn mồi chính của Rắn san hô là những loài rắn lớn khác như rắn chàm (Drymarchon couperi), rắn vua (chi Lampropeltis), rắn đua (chi Coluber) và các loài rắn san hô khác (chi Micrurus), mặc dù ăn thịt đồng loại rất hiếm.
Rắn san hô cũng là con mồi của các loài chim như diều hâu vai đỏ (Buteo lineatus), chim họa mi đầu to (Lanius ludovicianus) và chim ưng (chi Falco). Ngoài ra, chúng còn bị săn bắt bởi mèo nhà (Felis catus) và ếch bò Mỹ (Lithobates catesbeianus), và kiến lửa đỏ nhập khẩu (Solenopsis invicta) được báo cáo là ăn trứng và rắn con của chúng.
Rắn san hô có màu sắc cảnh báo, giúp ngăn chặn nhiều loài săn mồi. Chúng thường bỏ chạy nếu cảm thấy bị đe dọa, tìm nơi ẩn náu dưới lòng đất hoặc bên dưới lớp lá mục. Nếu không thể trốn thoát, chúng sẽ làm phẳng cơ thể để trông to lớn và đáng sợ hơn, giấu đầu bên dưới cơ thể và quấn đầu đuôi lại để trông giống như đầu.
Nếu kẻ săn mồi tấn công vào đầu giả, rắn sẽ có cơ hội cắn lại và trốn thoát. Nọc độc của Rắn san hô rất mạnh, có thể gây thương tích nghiêm trọng hoặc tử vong ngay cả đối với những kẻ săn mồi lớn.
Tầm quan trọng về kinh tế đối với con người
Tác động tích cực
Rắn san hô được bán bất hợp pháp như một phần của hoạt động buôn bán thú cưng thông qua những người sưu tầm, người nhân giống hoặc người bán có giấy phép và không có giấy phép. Nọc độc thần kinh phức tạp của Rắn san hô là chủ đề nghiên cứu liên quan đến quá trình tiến hóa và sản xuất nọc độc, cũng như sản xuất thuốc giải độc. Rắn san hô cũng được sử dụng để nghiên cứu các con đường thần kinh liên quan đến hoạt động của các cơ quan vomeronasal. (Enge, 2005; Margres, et al., 2013; Wysocki, 1979)
Tác động tiêu cực
Rắn san hô có nọc độc cực độc, có thể gây thương tích nghiêm trọng hoặc tử vong ở người. Tuy nhiên, Rắn san hô không hung dữ và thường chỉ tấn công khi bị đe dọa hoặc khiêu khích, chẳng hạn như khi chúng bị nhấc lên hoặc tiếp cận quá gần. Nọc độc của chúng chứa độc tố thần kinh có thể gây tê liệt, suy tim và suy hô hấp.
Phương pháp điều trị bao gồm kết hợp thuốc giải độc tĩnh mạch và điều trị riêng các triệu chứng không được thuốc giải độc trung hòa, chẳng hạn như độc tính thần kinh trước synap. Có hai loại thuốc giải độc chính cho nọc Rắn san hô: thuốc giải độc rắn san hô Bắc Mỹ.
Những hình ảnh đẹp về rắn san hô
Hiểu biết về rắn san hô là điều cần thiết để bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi những nguy hiểm tiềm ẩn. Đồng thời, chúng ta cũng cần chung tay bảo vệ môi trường sống của loài rắn này, góp phần gìn giữ sự đa dạng sinh học cho thiên nhiên. Hãy cùng khám phá thế giới đầy bí ẩn và nguy hiểm của rắn san hô!