Bệnh bò điên là gì? Cách nhận biết và biện pháp điều trị

• Tác giả Nhật Anh
• 2024.08.27

Bệnh bò điên (hay còn gọi là Bovine Spongiform Encephalopathy – BSE) là một căn bệnh nguy hiểm ảnh hưởng đến não và hệ thần kinh của gia súc, đặc biệt là bò. Bệnh này không chỉ gây lo ngại cho ngành chăn nuôi mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người khi tiêu thụ các sản phẩm bị nhiễm bệnh. 

Bệnh bò điên là gì?

Bệnh bò điên, còn được gọi là Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE), là một bệnh nguy hiểm ở bò, gây ra bởi sự nhiễm một loại protein bất thường có tên là prion. Prion này gây tổn thương não bò, dẫn đến tình trạng viêm não thể bọt biển. 

Bệnh bò điên làm cho bò có những biểu hiện bất thường như thay đổi hành vi, gặp khó khăn trong việc di chuyển, và sụt giảm trọng lượng nhanh chóng. Nguyên nhân chính của bệnh này được xác định là do bò ăn phải bột xương và thịt từ các động vật mắc bệnh, đặc biệt là cừu. 

Việc sử dụng bột xương và thịt trong chăn nuôi bò đã từng phổ biến ở Vương quốc Anh, và đây là một yếu tố quan trọng dẫn đến sự bùng phát của bệnh bò điên trong quá khứ. Bệnh bò điên có thể lây lan sang người thông qua việc tiêu thụ các sản phẩm từ bò mắc bệnh, đặc biệt là các bộ phận như não, tủy sống và nội tạng. 

Ở người, bệnh này được biết đến với tên gọi là bệnh Creutzfeldt-Jakob biến thể (variant Creutzfeldt-Jakob disease, vCJD). Bệnh vCJD là một rối loạn thần kinh nghiêm trọng, thường gây tử vong, với các triệu chứng bao gồm suy giảm trí tuệ nhanh chóng, co giật cơ, và mất khả năng phối hợp trong việc di chuyển.

Bệnh Creutzfeldt-Jakob có thể xuất hiện dưới ba dạng chính: dạng lây nhiễm qua prion, dạng di truyền liên quan đến đột biến gen trên nhiễm sắc thể thường, và dạng ngẫu nhiên xuất hiện mà không rõ nguyên nhân. Mỗi dạng đều có những đặc điểm và hậu quả nghiêm trọng, làm cho bệnh này trở thành một thách thức lớn trong y học và thú y.

Triệu chứng của bệnh bò điên là một chuỗi các biểu hiện liên quan đến sự suy giảm nghiêm trọng của sức khỏe tâm thần và thể chất, thường tiến triển nhanh chóng trong vòng vài tháng. 

Bệnh này được biết đến với tên gọi khoa học là Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE) khi xảy ra ở bò, và khi lây nhiễm sang người, nó gây ra một bệnh lý tương tự gọi là biến thể của bệnh Creutzfeldt-Jakob (vCJD). Những người mắc bệnh này thường trải qua những triệu chứng khởi phát sớm, sau đó là sự suy giảm sức khỏe nhanh chóng và cuối cùng dẫn đến tử vong.

Triệu chứng bệnh bò điên

Ở giai đoạn đầu, bệnh nhân thường xuất hiện các triệu chứng tinh thần và tâm lý, bao gồm:

Thay đổi tính cách: Người bệnh có thể trở nên cáu kỉnh, dễ kích động hoặc thay đổi hành vi không rõ nguyên nhân. Những thay đổi này có thể khiến người bệnh trở nên khó nhận ra đối với những người xung quanh.

Lo âu: Triệu chứng lo âu trong bệnh lý này thường biểu hiện qua cảm giác lo lắng mơ hồ, không rõ nguyên nhân. Người bệnh có thể trải qua những cơn lo âu đột ngột, cảm thấy như đang đối mặt với mối nguy hiểm hay một điều gì đó xấu sắp xảy ra mà không thể kiểm soát được. 

Chán nản: Người bệnh thường xuyên rơi vào trạng thái buồn bã sâu sắc, mất hứng thú với những điều từng mang lại niềm vui hoặc sự thoải mái. Họ có thể cảm thấy cuộc sống trở nên vô nghĩa, không còn động lực để tham gia vào các hoạt động xã hội, công việc hay thậm chí là chăm sóc bản thân.

Mất trí nhớ: Khả năng ghi nhớ của người bệnh giảm sút rõ rệt, từ việc quên những chi tiết nhỏ trong cuộc sống hàng ngày đến việc không nhớ được những sự kiện quan trọng trong quá khứ.

Suy nghĩ rối bời: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc suy nghĩ mạch lạc, dễ bị nhầm lẫn và gặp rắc rối khi đưa ra quyết định.

Thị lực giảm hoặc mù: Sự suy giảm thị lực, bao gồm cả mù lòa, có thể xuất hiện khi bệnh tiến triển. Điều này làm người bệnh gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động hàng ngày.

Mất ngủ: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc duy trì giấc ngủ, dẫn đến mất ngủ kéo dài, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể.

Khó nói: Khả năng diễn đạt ngôn ngữ của người bệnh có thể bị suy giảm, dẫn đến khó khăn trong giao tiếp với người khác.

Khó nuốt: Việc nuốt thức ăn hoặc uống nước trở nên khó khăn, điều này có thể gây ra những vấn đề về dinh dưỡng và sức khỏe.

Di chuyển đột ngột: Người bệnh có thể gặp phải các cử động không tự nguyện, bất thường và không thể kiểm soát, gây khó khăn trong việc đi lại.

Khi bệnh tiếp tục phát triển, các triệu chứng trên càng trở nên nghiêm trọng hơn. Người bệnh dần mất khả năng tự chăm sóc bản thân, rơi vào tình trạng suy sụp cả về tinh thần và thể chất. Cuối cùng, người bệnh thường rơi vào trạng thái hôn mê, không còn khả năng tương tác với môi trường xung quanh.

Xem thêm: Cách nhận diện và xử lý bệnh xoắn khuẩn ở trâu bò hiệu quả

Nguyên nhân gây ra bệnh bò điên

Bệnh bò điên, còn được biết đến với tên khoa học là Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE), là một căn bệnh rất hiếm gặp nhưng vô cùng nguy hiểm. Mỗi năm, tỷ lệ mắc bệnh này ước tính chỉ khoảng 0,5 đến 1,5 người trên một triệu dân, nhưng nó vẫn gây ra khoảng 200 ca tử vong mỗi năm tại Hoa Kỳ. 

Nguyên nhân gây ra bệnh bò điên chủ yếu liên quan đến sự hiện diện và tác động của các prion – một loại protein có cấu trúc bất thường.

Bệnh mắc phải do prion

Prion là một loại protein đặc biệt, khác biệt so với protein bình thường bởi cấu trúc xoắn bất thường của nó. Khi prion xâm nhập vào cơ thể, chúng không chỉ tồn tại mà còn tương tác với các protein bình thường khác, biến đổi chúng thành prion mới. 

Quá trình này diễn ra theo cấp số nhân, dẫn đến sự tích lũy của các prion trong não và gây ra các tổn thương nghiêm trọng cho hệ thần kinh trung ương. Điều này không chỉ làm suy giảm chức năng não bộ mà còn dẫn đến hàng loạt các triệu chứng nguy hiểm, từ mất trí nhớ đến suy sụp toàn bộ hệ thống thần kinh.

Mặc dù con đường lây nhiễm tự nhiên của bệnh bò điên vẫn chưa được xác định rõ ràng, các nghiên cứu cho thấy rằng khả năng lây nhiễm qua đường hô hấp, tiêu hóa hoặc quan hệ tình dục là rất thấp. 

Tuy nhiên, có một số trường hợp bệnh đã được ghi nhận lây truyền qua các can thiệp y tế, như việc tiêm truyền, ghép giác mạc, hoặc truyền hormone tăng trưởng từ người sang người. Những trường hợp này cho thấy rằng prion có thể lây lan qua việc tiếp xúc với các mô hoặc dịch cơ thể bị nhiễm bệnh.

Bệnh do di truyền

Một tỷ lệ nhỏ các ca bệnh bò điên, khoảng 5 – 15%, là do yếu tố di truyền. Cụ thể, bệnh có thể được di truyền qua gen trội trên nhiễm sắc thể thường số 20. Do tính chất di truyền, nếu một trong hai cha mẹ mắc bệnh, nguy cơ con cái cũng bị truyền gen bệnh là rất cao. 

Những người mang gen này có nguy cơ phát triển bệnh bò điên ở một thời điểm nào đó trong cuộc đời, và điều này thường xảy ra mà không cần đến sự tiếp xúc với prion từ bên ngoài.

Ngẫu nhiên, không rõ lý do

Phần lớn, khoảng 90% các trường hợp bệnh bò điên không xác định được nguồn gốc rõ ràng hoặc không có yếu tố gia đình liên quan. Những trường hợp này được xếp vào nhóm bệnh bò điên ngẫu nhiên, tức là bệnh xuất hiện một cách không giải thích được và không liên quan đến yếu tố di truyền hoặc tiếp xúc với prion từ các nguồn bên ngoài. 

Những trường hợp này thường xảy ra một cách ngẫu nhiên và rải rác trong cộng đồng, không có mô hình rõ ràng về sự lây lan hay di truyền. Sự xuất hiện ngẫu nhiên của bệnh bò điên vẫn là một thách thức lớn đối với giới y khoa, vì nó làm phức tạp quá trình chẩn đoán và phòng ngừa bệnh. 

Hiện tại, việc nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố nguy cơ và cơ chế sinh bệnh vẫn đang được tiếp tục để tìm hiểu rõ hơn về căn bệnh này và cách kiểm soát nó hiệu quả hơn trong tương lai.

Xem thêm: Những triệu chứng của bệnh cước chân ở trâu bò và cách xử lý

Phương pháp chẩn đoán bệnh bò điên

Việc chẩn đoán bệnh bò điên (Bovine Spongiform Encephalopathy – BSE) đòi hỏi sự chính xác cao và thường phức tạp, vì đây là một bệnh hiếm gặp và khó phát hiện. Hiện tại, có hai phương pháp chính để xác định chắc chắn sự hiện diện của bệnh này: sinh thiết não và kiểm tra mô não sau khi tử vong (khám nghiệm tử thi). 

Cả hai phương pháp này đều tập trung vào việc phân tích trực tiếp mô não để tìm ra dấu vết của prion – protein bất thường gây ra bệnh. Mặc dù sinh thiết não và khám nghiệm tử thi là những phương pháp chính xác nhất để chẩn đoán bệnh, nhưng việc thực hiện chúng gặp nhiều hạn chế do tính chất xâm lấn cao và những rủi ro tiềm ẩn. 

Chính vì vậy, trong nhiều trường hợp, các bác sĩ thường dựa vào một số phương pháp chẩn đoán khác, không xâm lấn, kết hợp với việc đánh giá bệnh sử gia đình và cá nhân, cũng như các bài kiểm tra thần kinh để đưa ra chẩn đoán.

Các phương pháp xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán bệnh bò điên:

Điện não đồ (EEG)

Điện não đồ là một kỹ thuật thường được sử dụng để đo hoạt động điện của não bộ. Quá trình này thực hiện bằng cách gắn các điện cực lên da đầu của người bệnh để ghi lại các sóng điện phát ra từ não. 

Đối với những người mắc bệnh bò điên, EEG thường cho thấy một mô hình đặc trưng với các sóng điện bất thường, khác biệt so với các rối loạn thần kinh khác. Điều này giúp các bác sĩ có thêm bằng chứng để xác định bệnh.

Chụp cộng hưởng từ (MRI)

Chụp MRI là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh tiên tiến, sử dụng sóng vô tuyến và từ trường để tạo ra các hình ảnh chi tiết của cấu trúc bên trong cơ thể, đặc biệt là não bộ. Phương pháp này rất hữu ích trong việc phát hiện các bất thường trong cấu trúc não, nhất là khi cần phân biệt giữa bệnh bò điên và các rối loạn não khác. 

Hình ảnh của MRI cho phép các bác sĩ quan sát rõ ràng chất trắng và chất xám trong não, từ đó xác định những thay đổi nhỏ nhất liên quan đến sự hiện diện của prion.

Kiểm tra dịch não tủy

Dịch não tủy là chất lỏng bao quanh và bảo vệ não cũng như tủy sống. Phương pháp kiểm tra dịch não tủy, còn gọi là chọc dò tủy sống, liên quan đến việc sử dụng một cây kim nhỏ để lấy một mẫu dịch từ cột sống của bệnh nhân. 

Mẫu dịch này sau đó được phân tích trong phòng thí nghiệm để kiểm tra sự hiện diện của các protein bất thường, đặc biệt là prion. Sự xuất hiện của prion trong dịch não tủy có thể là dấu hiệu cảnh báo quan trọng, giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán chính xác hơn về bệnh bò điên.

Các biện pháp điều trị bệnh bò điên

Hiện nay, việc điều trị bệnh bò điên (Bovine Spongiform Encephalopathy – BSE) và các biến thể của nó vẫn là một thách thức lớn đối với y học. Bệnh bò điên là một loại rối loạn thoái hóa thần kinh gây ra bởi prion, và đến nay vẫn chưa có phương pháp điều trị hiệu quả nào có thể ngăn chặn hoặc đảo ngược tiến trình của bệnh. 

Mặc dù đã có nhiều nỗ lực nghiên cứu và thử nghiệm các loại thuốc khác nhau, nhưng kết quả thu được đều không khả quan, và bệnh tiếp tục tiến triển không thể ngăn chặn. Vì không có liệu pháp chữa trị cụ thể, các bác sĩ thường tập trung vào việc chăm sóc hỗ trợ và giảm nhẹ triệu chứng cho bệnh nhân. 

Các biện pháp điều trị chủ yếu nhằm mục đích giảm đau, kiểm soát các triệu chứng thần kinh, và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh trong giai đoạn cuối của bệnh. Một số loại thuốc an thần hoặc thuốc chống co giật có thể được sử dụng để giảm bớt sự khó chịu và bất ổn về tâm lý cũng như các triệu chứng vận động như co giật hay cử động không kiểm soát.

Các phương pháp phòng ngừa bệnh bò điên

Bệnh bò điên (Bovine Spongiform Encephalopathy – BSE) là một căn bệnh nguy hiểm có thể xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau. Bệnh có thể lây truyền từ người sang người, di truyền qua gia đình, hoặc nhiễm từ gia súc mắc bệnh. 

Trong một số trường hợp, nguồn gốc bệnh thậm chí không thể xác định được. Do đó, việc phòng ngừa bệnh bò điên là cực kỳ quan trọng để bảo vệ sức khỏe con người và ngăn chặn sự lây lan của căn bệnh này.

Để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh bò điên, mọi người cần chú ý thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:

Kiểm soát gia súc mắc bệnh bò điên

Thay đổi phương pháp chăn nuôi: Các biện pháp an toàn trong chăn nuôi gia súc cần được áp dụng nghiêm ngặt. Đặc biệt, cần tránh sử dụng các thức ăn chứa bột xương hoặc thịt từ gia súc, vì đây là một trong những nguồn có nguy cơ cao gây nhiễm prion. 

Các trang trại và cơ sở chăn nuôi cần tuân thủ quy định về thức ăn chăn nuôi và đảm bảo gia súc được nuôi dưỡng bằng các nguồn thức ăn an toàn.

Tiêu hủy bò bệnh: Khi phát hiện gia súc mắc bệnh bò điên, cần tiêu hủy ngay lập tức để ngăn chặn sự lây lan. Quy trình tiêu hủy phải tuân thủ các quy định an toàn sinh học, đảm bảo không để lại nguồn lây nhiễm trong môi trường.

Kiểm soát xuất nhập khẩu bò: Các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt cần được áp dụng đối với việc xuất nhập khẩu gia súc và sản phẩm từ bò. Điều này giúp ngăn chặn việc đưa các sản phẩm có nguy cơ nhiễm prion vào lưu thông trên thị trường, từ đó bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Hạn chế sử dụng các sản phẩm từ bò mắc bệnh

Tránh sử dụng các bộ phận chứa nhiều prion: Prion tập trung nhiều trong các bộ phận như não và tủy sống của gia súc mắc bệnh. Do đó, cần hạn chế sử dụng hoặc tiêu thụ các sản phẩm từ những bộ phận này. Đặc biệt, trong các khu vực có nguy cơ cao, người tiêu dùng nên tránh mua các sản phẩm thịt có xuất xứ không rõ ràng hoặc không được kiểm định về an toàn thực phẩm.

Tiêu hủy sản phẩm từ gia súc bị nghi ngờ mắc bệnh: Nếu phát hiện hoặc nghi ngờ sản phẩm có nguồn gốc từ gia súc mắc bệnh bò điên, cần tiêu hủy ngay lập tức để đảm bảo không có nguy cơ lây nhiễm cho con người.

Giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm từ người sang người

Kiểm tra kỹ người hiến tặng trước khi ghép tạng: Bệnh bò điên có thể lây nhiễm thông qua các chế phẩm y tế như máu, hormone, hoặc mô tạng từ người mắc bệnh. 

Do đó, việc kiểm tra kỹ lưỡng tình trạng sức khỏe của người hiến tặng là rất quan trọng. Trước khi thực hiện các ca ghép tạng hoặc sử dụng các chế phẩm tiêm truyền, cần tiến hành các xét nghiệm cần thiết để xác định rằng người hiến tặng không mắc bệnh.

Sử dụng thiết bị y tế an toàn: Trong quá trình điều trị và chăm sóc y tế, cần đảm bảo sử dụng các thiết bị, dụng cụ y tế đã được tiệt trùng hoàn toàn để ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm. Việc sử dụng các biện pháp vệ sinh và khử trùng đúng cách là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu nguy cơ lây lan bệnh bò điên.

Bệnh bò điên là một mối đe dọa lớn đối với cả ngành chăn nuôi và sức khỏe con người, đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt và các biện pháp phòng ngừa chặt chẽ. Việc hiểu rõ về bệnh bò điên, từ nguyên nhân, triệu chứng đến cách phòng tránh, sẽ giúp chúng ta chủ động bảo vệ bản thân và gia đình khỏi nguy cơ mắc bệnh. 

---