Lở mồm long móng ở gia súc – Những điều bạn cần biết
Lở mồm long móng ở gia súc là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và năng suất của đàn gia súc. Bệnh này không chỉ làm giảm sản lượng chăn nuôi mà còn có thể lây lan nhanh chóng nếu không được kiểm soát kịp thời.
Nguyên nhân gây bệnh lở mồm long móng
Bệnh lở mồm long móng (LMLM) là một bệnh truyền nhiễm do virus thuộc giống Aphthovirus gây ra, thuộc họ Picornaviridae và nhóm ARN virus. Đặc điểm nổi bật của loại virus này là khả năng gây ra hiện tượng thủy hóa, hay còn gọi là các mụn mủ, tại các tế bào thượng bì của động vật bị nhiễm.
Có tổng cộng 7 chủng virus khác nhau có thể gây bệnh LMLM, bao gồm các typ: A, C, O, Asia 1, SAT1, SAT2, và SAT3. Tuy nhiên, tại Việt Nam, bệnh này chủ yếu do ba typ virus gây ra, đó là: A, O và Asia 1.
Tính mẫn cảm của các loài động vật
Bò: Ở Việt Nam, bò là đối tượng chính của bệnh LMLM, với ba typ virus gây bệnh phổ biến là A, O và Asia 1. Bệnh này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với ngành chăn nuôi bò.
Dê và Cừu: Dù dê và cừu cũng có thể bị nhiễm virus typ A và C, nhưng chúng thường chỉ mắc bệnh nhẹ, không gây ra các biểu hiện nghiêm trọng như ở bò.
Heo: Loài heo có mức độ mẫn cảm cao nhất đối với typ O, trong khi đó, chúng ít nhạy cảm hơn đối với các typ A và Asia 1. Điều này có nghĩa là heo dễ bị nhiễm virus typ O hơn, nhưng lại có khả năng kháng cự tốt hơn đối với hai typ còn lại.
Khả năng tồn tại của virus
Virus gây bệnh LMLM có khả năng tồn tại trong môi trường tự nhiên tùy thuộc vào điều kiện thời tiết. Cụ thể, virus có thể sống sót trong vòng 14 ngày vào mùa Hè và có thể kéo dài đến 4 tuần vào mùa Đông.
Điều này cho thấy, điều kiện thời tiết lạnh hơn có thể làm tăng thời gian tồn tại của virus trong môi trường, dẫn đến nguy cơ lây lan bệnh cao hơn trong những tháng lạnh. Việc hiểu rõ về nguyên nhân và cơ chế tồn tại của virus gây bệnh LMLM là vô cùng quan trọng trong việc ngăn chặn và kiểm soát dịch bệnh, đặc biệt trong các môi trường chăn nuôi có nguy cơ cao.
Con đường lây nhiễm
Virus gây bệnh lở mồm long móng (FMDV) có thể được tìm thấy trong hầu hết các chất bài tiết từ động vật khi chúng mắc bệnh cấp tính. Điều này bao gồm khí thở ra, nước bọt, sữa, nước tiểu, phân, tinh dịch, và chất lỏng từ các mụn nước đặc trưng của bệnh LMLM.
Virus cũng có thể hiện diện trong nước ối và bào thai bị sẩy khi động vật mang thai nhiễm bệnh. Lượng virus được thải ra ngoài cơ thể qua các con đường này có thể khác nhau, phụ thuộc vào loài vật chủ cũng như chủng virus cụ thể.
Đặc biệt, lợn là loài động vật có khả năng tạo ra một lượng lớn virus dạng khí dung trong quá trình hô hấp. Sự hiện diện của những đàn lợn bị nhiễm bệnh lớn có thể làm tăng nguy cơ lây lan virus qua không khí.
Đỉnh điểm của sự lây lan thường xảy ra khi các mụn nước trên cơ thể động vật bị vỡ ra và các dấu hiệu lâm sàng của bệnh trở nên rõ ràng. Tuy nhiên, một số loài động vật có thể bắt đầu bài tiết virus từ 4 ngày trước khi các dấu hiệu lâm sàng xuất hiện, làm tăng nguy cơ lây lan bệnh mà không bị phát hiện kịp thời.
Virus FMDV có thể xâm nhập vào cơ thể động vật thông qua nhiều con đường khác nhau. Chúng có thể lây lan qua đường hô hấp, tiêu hóa, hoặc qua các vết trầy xước trên da và niêm mạc.
FMDV cũng có khả năng lây qua đường tình dục, qua các tác nhân trung gian như động vật khác hoặc con người, và thậm chí qua không khí, đặc biệt là trong môi trường nuôi nhốt đông đúc.
Thời gian ủ bệnh của bệnh LMLM có thể thay đổi đáng kể tùy thuộc vào loài động vật, liều lượng virus tiếp xúc, chủng virus, và con đường lây nhiễm. Cụ thể, ở cừu, thời gian ủ bệnh được báo cáo là từ 1 đến 12 ngày, với phần lớn các trường hợp nhiễm trùng xuất hiện trong khoảng 2 đến 8 ngày.
Đối với gia súc, thời gian ủ bệnh thường từ 2 đến 14 ngày. Lợn thường có thời gian ủ bệnh ít nhất là 2 ngày, nhưng có thể kéo dài hơn tùy thuộc vào các yếu tố khác nhau.
Việc hiểu rõ về con đường lây nhiễm và thời gian ủ bệnh của FMDV là điều cực kỳ quan trọng trong việc phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh, đặc biệt là trong các môi trường chăn nuôi tập trung. Kiểm soát các yếu tố này giúp giảm thiểu nguy cơ lây lan rộng rãi và bảo vệ sức khỏe của đàn gia súc.
Dấu hiệu lâm sàng
Mức độ nghiêm trọng của các dấu hiệu lâm sàng trong bệnh lở mồm long móng (FMD) có thể biến đổi đáng kể, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chủng virus, liều lượng phơi nhiễm, độ tuổi, loài động vật, và khả năng miễn dịch của vật chủ.
Trong các quần thể động vật nhạy cảm, tỷ lệ mắc bệnh có thể đạt tới 100%. Mặc dù tỷ lệ tử vong ở động vật trưởng thành thường khá thấp, chỉ từ 1% đến 5%, nhưng tỷ lệ này có thể cao hơn đáng kể ở các loài non như bê, cừu con và heo con, với tỷ lệ tử vong có thể lên tới 20% hoặc hơn. Thời gian ủ bệnh của FMD dao động từ 2 đến 14 ngày.
Các dấu hiệu lâm sàng của bệnh có thể rất đa dạng, từ nhẹ và không rõ ràng cho đến nghiêm trọng. Thông thường, các triệu chứng này xuất hiện nghiêm trọng hơn ở gia súc và lợn được nuôi tập trung, so với các loài động vật nuôi thả như dê và cừu.
Dấu hiệu đặc trưng nhất của bệnh là sự xuất hiện của các mụn nước trên nhiều vùng cơ thể, bao gồm mũi, lưỡi, môi, khoang miệng, giữa các ngón chân, phía trên móng guốc và trên các núm vú. Khi các mụn nước này bị vỡ, chúng có thể gây ra tình trạng khập khiễng nghiêm trọng, khiến động vật không muốn di chuyển hoặc ăn uống.
Các mụn nước thường lành lại trong vòng 7 ngày, nhưng trong một số trường hợp, thời gian hồi phục có thể kéo dài hơn. Các biến chứng như nhiễm khuẩn thứ phát tại các vết phồng rộp cũng có thể xảy ra, làm tình trạng bệnh thêm phức tạp.
Ngoài các triệu chứng chính liên quan đến mụn nước, động vật mắc FMD còn có thể biểu hiện các triệu chứng khác như sốt, trầm cảm, tăng tiết nước bọt, chán ăn, sụt cân, chậm phát triển, và giảm sản xuất sữa.
Những triệu chứng này có thể kéo dài ngay cả sau khi động vật đã hồi phục. Trong những trường hợp nghiêm trọng, sản lượng sữa của động vật bị ảnh hưởng mãn tính có thể giảm tới 80%.
Đối với các loài non như bê con, cừu con và heo con, tình trạng thiếu sữa do mẹ bị nhiễm bệnh có thể làm suy giảm sức khỏe của chúng, dẫn đến tử vong trước khi các mụn nước kịp xuất hiện, đặc biệt là do viêm cơ tim đa ổ.
Việc phát hiện sớm và quản lý các dấu hiệu lâm sàng của FMD là vô cùng quan trọng trong việc kiểm soát và ngăn ngừa sự lây lan của dịch bệnh trong các đàn gia súc. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu thiệt hại kinh tế mà còn bảo vệ sức khỏe cho cả đàn vật nuôi.
Phương pháp điều trị bệnh lở mồm long móng
Hiện tại, vẫn chưa có thuốc đặc trị đối với virus gây bệnh lở mồm long móng. Tuy nhiên, việc điều trị tập trung vào việc chăm sóc các vết loét và mụn mủ xuất hiện ở miệng, lưỡi, chân, móng, và núm vú để ngăn ngừa nhiễm trùng thứ cấp, giảm thiểu nguy cơ sút móng, và giúp động vật nhanh chóng phục hồi sức khỏe.
Phương pháp điều trị cần được tiến hành song song giữa việc chăm sóc tại chỗ và điều trị toàn thân.
Điều trị tại chỗ:
Trước tiên, cần rửa sạch các vết loét ở miệng, lưỡi, chân, móng và bầu vú bằng các dung dịch như nước muối, acid citric 1%, thuốc tím 1%, hoặc phèn chua 2%. Ngoài ra, có thể sử dụng nước ép từ khế hoặc chanh để rửa nhẹ lên vết loét ở miệng và lưỡi, thực hiện 2 lần mỗi ngày.
Sau khi vệ sinh kỹ lưỡng các mụn mủ trên vú và chân, cần lau khô và sử dụng thuốc Bio-Blue Spray để xịt lên các vết thương, nhằm ngăn ngừa nhiễm trùng và thúc đẩy quá trình lành bệnh.
Điều trị toàn thân:
Sử dụng B.Complex và Vitamin C để nâng cao sức đề kháng cho động vật. Để điều trị nhiễm khuẩn thứ phát, có thể dùng các loại kháng sinh như Penicillin, Amoxicillin, hoặc Lincomycin trong khoảng thời gian từ 3 đến 5 ngày.
Nếu động vật bị suy nhược, việc truyền thêm Glucose 5% có thể giúp hỗ trợ sức khỏe tổng quát và đẩy nhanh quá trình hồi phục.
Chăm sóc bổ sung:
Động vật bị bệnh nên được nhốt trong chuồng sạch sẽ và khô ráo, sử dụng tấm lót để giảm thiểu đau chân. Chế độ ăn uống cần cung cấp thức ăn mềm, dễ nhai và dễ tiêu hóa để giảm bớt khó khăn trong quá trình ăn uống.
Với quy trình điều trị và chăm sóc đúng cách, động vật có thể phục hồi sức khỏe sau khoảng 10 đến 15 ngày.
Biện pháp phòng ngừa lở mồm long móng
Chiến lược kiểm soát bệnh lở mồm long móng (FMD) và thực phẩm toàn cầu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc triển khai các biện pháp ban đầu, bao gồm việc thiết lập các hệ thống cảnh báo và phát hiện sớm bệnh, cũng như thực hiện giám sát hiệu quả theo các hướng dẫn chi tiết trong Bộ luật động vật trên cạn.
Những biện pháp này có vai trò quan trọng trong việc theo dõi sự xuất hiện và sự lan rộng của FMD, đồng thời giúp mô tả đặc tính của virus FMDV, từ đó đưa ra các biện pháp phòng ngừa kịp thời.
Việc thực hiện các chiến lược kiểm soát FMD có thể khác nhau giữa các quốc gia, dựa trên tình hình dịch tễ học cụ thể của bệnh. Tuy nhiên, mục tiêu chung của các biện pháp này là ngăn chặn sự xâm nhập và lây lan của virus trong các đàn gia súc, đồng thời bảo vệ sức khỏe cộng đồng và duy trì nền kinh tế nông nghiệp ổn định.
Ở cấp độ trang trại, các chủ vật nuôi và nhà sản xuất cần tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp an toàn sinh học, đảm bảo môi trường chăn nuôi an toàn và ngăn chặn hiệu quả sự xâm nhập của FMDV. Các biện pháp được khuyến nghị bao gồm:
Kiểm soát tiếp cận: Hạn chế sự tiếp cận của người dân và các trang thiết bị chuồng trại đến khu vực chăn nuôi nhằm giảm nguy cơ lây lan virus từ các nguồn ngoại lai.
Quản lý động vật mới: Đối với động vật mới nhập về, cần thực hiện cách ly trong một khoảng thời gian nhất định trước khi cho nhập đàn, nhằm phát hiện và ngăn chặn kịp thời bất kỳ dấu hiệu bệnh lý nào.
Vệ sinh và khử trùng: Thực hiện vệ sinh và khử trùng định kỳ các chuồng trại, phương tiện và thiết bị chăn nuôi để tiêu diệt các mầm bệnh tiềm ẩn và giảm nguy cơ lây nhiễm chéo giữa các động vật.
Giám sát và báo cáo: Theo dõi chặt chẽ sức khỏe của đàn gia súc và lập báo cáo kịp thời về bất kỳ dấu hiệu bệnh lý nào, từ đó có thể triển khai ngay các biện pháp kiểm soát dịch bệnh.
Xử lý phân và xác chết: Xử lý phân và xác chết động vật một cách an toàn và đúng quy trình để ngăn ngừa sự phát tán của virus trong môi trường.
Việc thực hiện đúng và đầy đủ các biện pháp này không chỉ giúp giảm thiểu thiệt hại do FMD gây ra mà còn đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành chăn nuôi, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giữ vững an ninh lương thực quốc gia.
Việc hiểu rõ về lở mồm long móng ở gia súc và áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe đàn gia súc và đảm bảo hiệu quả chăn nuôi. Hy vọng rằng thông qua những thông tin được chia sẻ trong bài viết này, bạn đã có thêm kiến thức để nhận biết, xử lý, và ngăn chặn sự lây lan của bệnh lở mồm long móng.