Bệnh phó thương hàn lợn là gì? Cách nhận biết và xử lý

• Tác giả Nhật Anh
• 2024.08.26

Bệnh phó thương hàn lợn là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất ảnh hưởng đến sức khỏe và sản lượng của đàn lợn. Bệnh này do vi khuẩn Salmonella gây ra và có thể lan rộng nhanh chóng trong các trang trại chăn nuôi, gây thiệt hại lớn về kinh tế.

Nguyên nhân gây bệnh phó thương hàn lợn

Bệnh phó thương hàn là một bệnh nhiễm khuẩn nghiêm trọng do vi khuẩn thuộc họ Salmonella gây ra. Tại Việt Nam, các chủng vi khuẩn phổ biến nhất gây bệnh này là Salmonella choleraesuis và Salmonella typhisuis. 

Những vi khuẩn này tấn công chủ yếu vào hệ tiêu hóa của động vật, đặc biệt là ở dạ dày và ruột, dẫn đến các triệu chứng như viêm dạ dày, viêm ruột, tiêu chảy, và hình thành các vết loét ở ruột già. Bệnh thường gặp ở heo con, đặc biệt trong giai đoạn từ khi cai sữa đến khi đạt khoảng 4 tháng tuổi, khi hệ miễn dịch của chúng còn non yếu và dễ bị tổn thương. 

Đối với heo trưởng thành, bệnh ít xuất hiện hơn, nhưng khi có, thường là kết quả của biến chứng từ bệnh dịch tả, làm cho tình trạng bệnh trở nên phức tạp và khó điều trị hơn. Chính vì vậy, việc phòng ngừa bệnh và theo dõi sức khỏe vật nuôi là vô cùng quan trọng để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và hạn chế tác động tiêu cực đến sự phát triển của đàn heo.

Bệnh này thường xuất hiện ở nhiều loài động vật khác nhau, bao gồm lợn, trâu, bò, và gia cầm. Ở người, căn bệnh này được gọi là Thương hàn. Mầm bệnh có thể lây lan từ mẹ sang con hoặc lan truyền giữa các cá thể khi chúng tiếp xúc với nhau. 

Những động vật bị nhiễm bệnh sẽ thải mầm bệnh ra môi trường thông qua phân, nước tiểu, và các dịch tiết từ miệng và mũi. Mầm bệnh sau đó có thể dễ dàng xâm nhập vào cơ thể các động vật khác qua đường miệng hoặc mũi, khiến chúng bị phơi nhiễm và tiếp tục lây lan bệnh. 

Điều này làm tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh trong các trang trại chăn nuôi nếu không có biện pháp phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả. Việc giữ gìn vệ sinh môi trường chăn nuôi và theo dõi sức khỏe động vật thường xuyên là vô cùng quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của mầm bệnh.

Triệu chứng bệnh phó thương hàn lợn

Bệnh phó thương hàn lợn có thể biểu hiện ở hai thể chính: nhiễm trùng huyết và viêm ruột. Thể nhiễm trùng huyết thường gặp ở lợn con, gây sốt cao, bỏ ăn, tiêu chảy nặng, tỷ lệ chết cao. Thể viêm ruột biểu hiện bằng các triệu chứng như sốt, tiêu chảy phân lỏng có lẫn máu, viêm khớp, viêm màng não.

Thể cấp tính

Heo mắc bệnh thường có dấu hiệu sốt cao, với nhiệt độ cơ thể dao động từ 41,5 đến 42°C, cùng với biểu hiện kém ăn hoặc bỏ ăn hoàn toàn. Trong giai đoạn đầu, heo thường bị táo bón và gặp khó khăn trong việc đại tiện, kèm theo tình trạng nôn mửa. 

Sau đó, bệnh tiến triển thành tiêu chảy, phân trở nên lỏng, có màu vàng và chứa nước, đôi khi có lẫn máu. Heo thường kêu la do đau đớn do viêm nặng ở dạ dày và ruột. Ngoài các triệu chứng tiêu hóa, heo còn gặp khó khăn trong việc hô hấp, thở gấp, và thường ho, dẫn đến suy nhược nghiêm trọng. 

Vào giai đoạn cuối của bệnh, trên da heo xuất hiện các nốt tụ máu, ban đầu có màu đỏ rực, sau đó chuyển dần sang màu tím xanh ở các khu vực như tai, bụng, mặt trong đùi và ngực. Bệnh thường kéo dài từ 2 đến 4 ngày, trong thời gian đó heo gầy yếu nhanh chóng, tiêu chảy nặng và cuối cùng dẫn đến tử vong.

Thể mạn tính

Ở thể mạn tính, heo thường gầy yếu dần, khả năng ăn uống giảm sút đáng kể, chậm lớn và thiếu máu, khiến da trở nên xanh xao. Đôi khi trên da xuất hiện các mảng đỏ hoặc tím bầm. Heo mắc bệnh cũng bị tiêu chảy kéo dài, phân có màu vàng, lỏng và rất hôi thối. 

Việc hô hấp trở nên khó khăn, heo ho nhiều, đặc biệt là sau khi vận động, khiến chúng mệt mỏi và di chuyển khó khăn. Bệnh kéo dài trong vài tuần, và trong một số trường hợp, heo có thể hồi phục nhưng phát triển chậm, dẫn đến suy giảm năng suất chăn nuôi.

Xem thêm: Tìm hiểu bệnh viêm khớp ở lợn thịt và cách điều trị

Bệnh tích bệnh phó thương hàn lợn

Bệnh tích phó thương hàn lợn thường xuất hiện ở nhiều cơ quan, đặc biệt là ruột, gan, lách và hạch bạch huyết. Các tổn thương thường gặp như xuất huyết, viêm, hoại tử, tạo mủ.

Thể cấp tính

Trong thể cấp tính của bệnh, lách thường sưng to đáng kể, đặc biệt là phần giữa của lách, nơi có sự phồng lên rõ rệt và dai như cao su. Các hạch lympho cũng bị sưng to, có dấu hiệu tụ máu và xuất huyết. Gan xuất hiện tình trạng tụ máu kèm theo những nốt hoại tử nhỏ. Ở thận, có thể quan sát thấy các điểm hoại tử trên bề mặt vỏ thận. 

Niêm mạc dạ dày và ruột bị viêm đỏ, xuất huyết và xuất hiện các nốt loét. Từng đoạn ruột non bị bao phủ bởi một lớp màng màu vàng giống như cám. Viêm phúc mạc thường đi kèm với sự xuất hiện của các chất xuất huyết tương và tơ huyết. Phổi bị tụ máu và có các ổ viêm, làm suy giảm nghiêm trọng chức năng hô hấp.

Thể mạn tính

Ở thể mạn tính, niêm mạc dạ dày và ruột bị viêm đỏ ở từng đám, đặc biệt là ở ruột già và ruột non, nơi xuất hiện nhiều đám loét nông, phủ bởi một lớp màng nhày. Gan xuất hiện những nốt viêm hoại tử có màu xám, kích thước tương đương với hạt đậu. Phổi bị viêm và sưng, kèm theo các ổ hoại tử màu vàng xám. 

Thậm chí, xương cũng có thể xuất hiện các nốt hoại tử, cho thấy mức độ nghiêm trọng của bệnh trong giai đoạn này. Bệnh phó thương hàn có thể phân biệt với bệnh Dịch tả heo dựa trên một số đặc điểm chính. Bệnh Dịch tả heo có khả năng lây lan cực kỳ nhanh chóng và tỷ lệ tử vong cao, lên đến 90%-100%. 

Triệu chứng tiêu chảy nặng với phân lỏng, có máu tươi và mùi hôi thối đặc trưng là một trong những dấu hiệu chính. Bệnh nhân cũng thường bị viêm kết mạc và giác mạc, mắt có ghèn, và bại liệt. Da có hiện tượng xuất huyết, đặc biệt ở các vùng như mõm, tai, chân, và mặt trong đùi. Trong ruột, có thể quan sát thấy viêm loét dạng cúc áo, khác với loét lan tỏa ở Phó thương hàn. 

Thận thường xuất hiện xuất huyết với các chấm nhỏ như vết ghim, trong khi phổi bị tụ máu và gan có dấu hiệu hóa gan. Đặc biệt, lách trong bệnh Dịch tả heo không bị sưng nhưng có nhồi huyết hình răng cưa ở chu vi, đây là một đặc điểm quan trọng để phân biệt với Bệnh phó thương hàn.

Xem thêm: Nguyên nhân và cách phòng ngừa bệnh tiêu chảy lợn con

Điều trị bệnh phó thương hàn lợn

Khi bệnh xuất hiện, việc sử dụng kháng sinh là một phương pháp điều trị phổ biến. Một số loại kháng sinh đã được chứng minh có hiệu quả tốt trong việc kháng lại vi khuẩn Salmonella khi tiến hành kiểm tra kháng sinh đồ, bao gồm Amikacin, Gentamicin, Neomycin, Apramycin, Ceftiofur, và Trimethoprim-sulfonamide. 

Những kháng sinh này thường được sử dụng vì chúng có khả năng ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn Salmonella, giúp giảm triệu chứng và kiểm soát bệnh. Tuy nhiên, trên thực tế, việc sử dụng kháng sinh để điều trị bệnh Phó thương hàn gặp phải một thách thức lớn là sự kháng thuốc của vi khuẩn. 

Vi khuẩn Salmonella có khả năng phát triển đề kháng với các loại kháng sinh nếu chúng bị sử dụng lặp đi lặp lại hoặc không đúng cách. Điều này dẫn đến hiệu quả của việc điều trị bằng kháng sinh giảm sút, và trong nhiều trường hợp, có thể dẫn đến tình trạng vi khuẩn không còn bị tiêu diệt bởi các loại kháng sinh trước đây đã từng có hiệu quả. 

Sự kháng thuốc này không chỉ làm phức tạp thêm quá trình điều trị mà còn đòi hỏi phải tìm kiếm các giải pháp điều trị mới hoặc kết hợp nhiều loại thuốc để có thể đối phó hiệu quả hơn với căn bệnh này. 

Vì vậy, việc sử dụng kháng sinh cần được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ thú y và nên tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn sử dụng để ngăn ngừa hiện tượng kháng thuốc.

Phòng bệnh phó thương hàn lợn

Phòng ngừa bệnh Phó thương hàn ở heo là một quy trình đòi hỏi sự chú ý và cẩn thận trong suốt quá trình chăn nuôi. Trước hết, việc tiêm phòng vaccine cho heo là biện pháp hàng đầu và không thể thiếu. 

Heo con nên được tiêm vaccine phòng bệnh Phó thương hàn khi đạt 2 tháng tuổi. Đây là thời điểm quan trọng vì hệ miễn dịch của heo con bắt đầu phát triển đủ mạnh để đáp ứng với vaccine. Sau khi tiêm mũi đầu tiên, để duy trì khả năng miễn dịch, cần tiến hành tiêm nhắc lại định kỳ mỗi 6 tháng một lần. 

Trong một số trường hợp đặc biệt, nếu cần bảo vệ sớm hơn, có thể tiêm phòng khi heo con mới 1 tháng tuổi với một nửa liều lượng thông thường. Sau 30 ngày, mũi tiêm thứ hai sẽ được tiêm để hoàn thiện quy trình phòng ngừa. Quy trình này đảm bảo rằng heo con sẽ có đủ kháng thể để chống lại mầm bệnh khi tiếp xúc.

Song song với việc tiêm phòng, việc duy trì vệ sinh chuồng trại sạch sẽ cũng là yếu tố không kém phần quan trọng trong phòng bệnh Phó thương hàn. Chuồng trại cần được dọn dẹp hàng ngày để loại bỏ phân và các chất thải khác, tránh tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển. 

Ngoài ra, định kỳ 10 ngày một lần, cần tiến hành tiêu độc toàn bộ chuồng trại bằng các dung dịch khử trùng mạnh như HanIodine 10%. Việc tiêu độc này cần được thực hiện một cách nghiêm túc và đầy đủ, bao gồm cả các góc khuất và các thiết bị chăn nuôi như máng ăn, máng uống. 

Chăm sóc và nuôi dưỡng heo một cách cẩn thận cũng là điều cần thiết để đảm bảo sức khỏe tổng thể của đàn heo, giúp chúng có sức đề kháng tốt hơn chống lại các bệnh truyền nhiễm. Khi bổ sung heo mới vào đàn, việc kiểm tra nguồn gốc của heo là rất quan trọng. 

Chỉ nên mua heo từ những trang trại không có lịch sử bệnh tật, đảm bảo rằng heo không mang mầm bệnh tiềm ẩn. Sau khi mua về, heo mới cần được cách ly và theo dõi kỹ lưỡng trong ít nhất 10 ngày trước khi nhập đàn chính thức. Giai đoạn này giúp phát hiện sớm các triệu chứng bệnh nếu có, tránh nguy cơ lây lan bệnh cho toàn bộ đàn heo.

Trong trường hợp phát hiện bệnh Phó thương hàn, cần ngay lập tức thực hiện các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt. Heo bệnh phải được cách ly hoàn toàn khỏi đàn để ngăn chặn sự lây lan của vi khuẩn. Chuồng trại, nơi heo bệnh được giữ, cần được tiêu độc kỹ lưỡng bằng các dung dịch khử trùng hiệu quả. 

Bệnh phó thương hàn lợn là một thách thức lớn đối với ngành chăn nuôi lợn, nhưng với kiến thức và biện pháp phòng ngừa đúng đắn, người chăn nuôi có thể bảo vệ đàn lợn khỏi nguy cơ mắc bệnh này. Việc phát hiện sớm, kết hợp với các phương pháp điều trị và quản lý chuồng trại hiệu quả, sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại và duy trì sức khỏe cho đàn lợn.

---